فرزند خواندگی در اسلام ، برای محرم شدن کودک با والدین در فقه شیعه ، راه هایی پیش بینی شده است. در این یادداشت در ابتدا به بحث محرمیت اشاره کرده، سپس وارد بحث اصلی یعنی طرق محرمیت والدین با فرزندخوانده می شویم.
در جامعه امروز یکی از مهم ترین معضلات خانواده ها، مسئله ناباروری است که اخیراً با پیشرفت دانش راه های مختلفی همچون تلقیح مصنوعی برای رفع این مشکل انجام می شود، اما گاه حتی با این روش ها نیز زوجین صاحب فرزند نمی شوند؛ به همین علت خواهان سرپرستی و تربیت کودکی از پرورشگاه می گردند.
اما در این بین مسائلی چند، پذیرش این سرپرستی را با مشکل مواجه می کند که یکی از آنها مسئله محرمیت زوجین با کودک است. وقتی کودکی قرار است در خانواده ای رشد کند، نیاز به محبت و آغوش گرم والدین دارد؛ در حالی که این امر با مسئله محرمیت در تناقض بوده و طرفین را دچار مشقت و حرج خواهد کرد.
راههای محرم شدن فرزند با پدر و مادر در اسلام
راه های محرم شدن در اسلام منحصر در سه راه است که عبارتند از: نسب، رضاع و سبب.
- «نسب»، همان راه ولادت است که از طریق آن، افراد به یکدیگر محرم می شوند؛ مانند محرمیتِ پسر به مادر و دختر به پدر.
- «رضاع»، شیر دادن است که اگر زنی با شرایطی که کتابهای فقهی ذکر شده است کودکی را شیر بدهد، افرادی از جمله خودش، شوهرش، فرزندانش به آن کودک محرم خواهند شد.
- «سبب»، همان ازدواج است که با وقوع آن عده ای به یکدیگر محرم می شوند؛ مانند عروس به شوهر و پدر شوهر و داماد به همسر و مادر زن.
محرمیت فرزند خوانده حال سوال اینجاست که اگر زن و شوهری کودکی را به فرزند خواندگی خود در آوردند چگونه مساله محرمیت او را حل کنند؟ چرا که او وقتی به سن تکلیف رسید اگر دختر باشد به مرد خانواده (پدرخوانده خود) نامحرم است و اگر پسر باشد به خانم خانه (مادرخوانده خود).
در پاسخ باید گفت چون راه مَحرم شدن، منحصر در آن سه راهی است که بیان شد؛ بنابراین باید کاری کرد تا از طریق یکی از همان راهها بین فرزندخوانده و خانم یا آقای سرپرست محرمیت ایجاد شود.
راه «نسب» یا همان ولات که منتفی است؛ می ماند راه شیردادن و ازدواج که این دو را می توان به روش های زیر عملی ساخت و با آن، محرمیت مورد نظر را ایجاد کرد. شایان ذکر است آنچه در ادامه می آید راه های ممکن و پیشنهادی است؛ یعنی ممکن است کسی با بررسی جوانب مسأله که اشراف علمی به احکام شرعی از ضروریات آن است راه و یا راههای دیگری طراحی کند و از آن طریق، محرمیت مورد نظر را بوجود آورد.
راههای فرزند خواندگی در اسلام و محرم شدن با فرزند
۱. اگر فرزند خوانده، پسر باشد
اگر فرزند بی سرپرستی که به فرزند خواندگی پذیرفته شده پسر باشد، از جهت محرمیّت مشکلی با مرد خانواده ندارد؛ ولی برای ایجاد محرمیّت با خانم خانه، می توان از راه های زیر اقدام کرد:
- اگر خود این خانم (مادرخوانده) شیر دارد (مانند اینکه خانم مورد نظر، فرزندی به دنیا آورده و فرزندش پس از تولّد فوت کرده و می خواهد جای خالی فرزند فوت شده اش را با آوردن نوزاد بی سرپرستی پُر کند) با رعایت شرایط شیردهی به آن پسر شیر دهد. در این صورت مادرخوانده، مادر رضاعی آن پسر شده به او محرم می شود.
- اگر مادر این خانم، شیر دارد با رعایت شرایط به این کودک شیر دهد. در این صورت مادرخوانده، خواهر رضاعی آن پسر می شود.
- ممکن است پدرخوانده ای بخواهد مساله محرمیت نوزاد دختر را با عقد کردن او برای خود حل کند؛ یعنی دخترخوانده بشود همسر دوم او بی آنکه خواسته باشند به خود او و یا کس دیگری خبر دهند و بعد هم که به سن ازدواج رسید، باز بی آنکه کسی بفهمد پدرخوانده باقی مانده عقد موقت را ببخشد و دختر به عقد دیگری درآید؛ اما باید توجه داشت که با این کار، دخترخوانده تا وقتی به پدرخوانده محرم است که در عقد اوست و با جدایی دوباره به او نامحرم می شود .
- اگر خواهر یا خواهرزاده یا نوه خواهر این خانم شیر دارد با رعایت شرایط به این کودک شیر دهد. در این صورت مادرخوانده خاله رضاعی آن پسر می شود.
- اگر همسر یکی از برادرهای آن خانم، یا دختر یکی از برادرهایش و یا حتّی نوه یکی از برادرهایش، شیر دارد با رعایت شرایط، به آن نوزاد شیر دهد. در این صورت مادرخوانده، عمه رضاعی آن می شود.
۲. اگر فرزند خوانده، دختر باشد
اگر فرزندخوانده دختر باشد، مشکلی از جهت محرمیّت با مادرخوانده ندارد؛ امّا با ورود به سن تکلیف بر مرد خانه (پدرخوانده) نامحرم خواهد شد که می توان از راه های زیر برای محرمیّت آنها اقدام کرد:
- همسرش یا همان مادر خوانده (مانند مثال قبل) به او شیر دهد. در این صورت پدرخوانده، پدر رضاعی آن دختر شده به او محرم می شود.
- مادرش (مادر پدرخوانده) به این نوزاد شیر دهد. در این صورت پدرخوانده، برادر رضاعی آن دختر می شود.
- خواهر یا خواهرزاده اش به او شیر دهد. در این صورت پدرخوانده، دایی رضاعی آن دختر می شود.
- همسر برادر یا یکی از برادرزاده هایش به او شیر دهد. در این صورت پدرخوانده، عمو رضاعی آن دختر می شود.
در این مورد هم، تمام راه های شیر دادن برای محرمیت، در صورتی است که دوران شیرخوارگی بچّه تمام نشده باشد؛ اما اگر دو سال او تمام شده است و یا هیچکدام از زن های یاد شده شیری برای شیر دادن به او ندارند در این صورت، تنها راه آن است که آن دختر را به عقد موقّت پدرِ پدرخوانده درآورند تا آن دختر، زن بابای پدرخوانده شده برای همیشه به او محرم شود.
چگونه مى توان با فرزند خوانده محرم شد ؟
لازم به ذکر است که در اینجا دخول شرط نیست؛ ولی در چنین عقدی باید شرایط زیر رعایت شود:
- باید به مصلحت دختر بچّه باشد که غالبا هست.
- با اجازه حاکم شرع صورت گیرد.
- زمان عقد موقّت کمتر از زمان لازم برای بهره گیری جنسی نباشد (مثلا نگویند یک دقیقه)، ولی پس از ساعتی باقیمانده مدّت را می بخشند، تا در آینده، آن دختر با مشکلی مواجه نشود.
اگر مادر آن خانم در قید حیات باشد و شوهر هم نداشته باشد، می توان او را به عقد موقّت آن پسر درآورد. در این صورت به آن خانم و خواهران و خواهرزاده ها و برادرزاده هایش، محرم خواهد شد. مشروط بر این که دخول نیز صورت گیرد، که در عرف مردم چنین چیزی معمول نیست.
راه های محرمیت فرزند خواندگی در اسلام به پدر و مادر
یک نکته مهم: ممکن است پدرخوانده ای بخواهد مساله محرمیت نوزاد دختر را با عقد کردن او برای خود حل کند؛ یعنی دخترخوانده بشود همسر دوم او بی آنکه خواسته باشند به خود او و یا کس دیگری خبر دهند و بعد هم که به سن ازدواج رسید، باز بی آنکه کسی بفهمد پدرخوانده باقی مانده عقد موقت را ببخشد و دختر به عقد دیگری درآید؛ اما باید توجه داشت که با این کار، دخترخوانده تا وقتی به پدرخوانده محرم است که در عقد اوست و با جدایی دوباره به او نامحرم می شود.
۱. چکیده آن شرایط عبارت است از :
- شیر آن زن از زائیدن شرعی بوجود آمده باشد.
- کودک شیر را از پستان بمکد.
- شیر با چیز دیگر مخلوط نباشد.
- شیر از یک شوهر باشد.
- بچه شیر را قی نکند.
- پانزده مرتبه، یا یک شبانه روز، شیر، سیر بخورد یا مقداری شیر به او بدهند که بگویند از آن شیر استخوانش محکم شده و گوشت در بدنش روییده است به شرط آنکه بینش شیر دیگری نخورد.
- دو سال بچه تمام نشده باشد.
