علت نامگذاری شهر قم چیست؟

یکی از شهرهای مقدس کشورمان ایران شهر مقدس قم می باشد که در این مطلب علت نامگذاری شهر قم و البته علت مقدس بودن آن را خواهیم بررسی کرد.

در فرهنگ دینی ما اماکن و شهرهایی از قداست برخوردارند؛ از جمله شهرهایی که در روایات فضیلت‌هایی برای آنها بیان شده است می‌توان به مکه مکرمه، مدینه منوره، کربلا، کوفه، قم و… اشاره کرد. این جایگاه ویژه و قداست به دلیل آن است که در مکه خانه خدا است، در مدینه وجود پیامبر(ص)، کربلا امام حسین(ع)، کوفه امام علی(ع)، قم وجود حضرت معصومه(س) و مشهد امام رضا(ع) است.در روایتی می‌خوانیم: امام صادق(ع) فرمود: «خدا را حرمى است که مکه است، و رسول خدا را حرمی است که مدینه می‌باشد و علی(ع) را حرمى که کوفه است، و ما را هم حرمى که شهر قم است، و البته در آن بانویی از فرزندانم به نام فاطمه در آن به خاک رود و هر که زیارتش کند بهشت بر او واجب شود».

علت نام گذاری شهر “قم”

در گذشته دو رودخانه انار بار و تبصره در هنگام طغیان فصل بهار، به دلیل نبودن مجرای مناسب، در این اراضی جمع شده و در اطراف آن گیاهان بسیاری می روییدکه مردم این سرزمین را “کبود دشت” نامیدند و اعراب آنها را “قم” (یعنی محل جمع شدن آب) نامیدند. منطقه قم، اطلاق نام قم بر این شهر، از سوی افراد مختلف، هر یک به دلیلی بوده است که مهم ترین علل نامگذاری این شهر بیان می شود.گفته شده؛چشمه بسیار پر آبی مقابل “تبصره” به نام “کُب” قرار داشت و از آن رودخانه ای جاری می شده که به نام “کبرود” و پس از آمدن اعراب معرب گشته و “قمرود” نامیده شد و سرزمینی را که این رود در آن جاری بود را “قم” نامیدند.احمد بن محمد بن اسحاق همدانی در کتاب “البلدان” خود یاد آور شده است؛ از آنجایی که شهر قم را قمساره بن لهراسب بنا کرده، بدین نام خوانده شده است.

ابوعبدالله حمزه بن حسن اصفهانی و تنی چند از مورخان نیز معتقدند که پس از فتح قم توسط اعراب اشعری، آنها در اطراف قم، خیمه هایی از مو و پشم ساخته و پس از مدتی این خیمه ها تبدیل به عمارتها و خانه ها شد.در بعضی از روایات، بنای شهر قم را به بهرام گور نسبت داده اند و می گویند، هنگامی که قباد ساسانی پیش هیاطله می رفت، چون به شهر قم رسید، آنجا را بسیار خراب دید. علت را پرسیدند. گفتند: در اثر حمله اسکندر خراب شده است.

پس از بازگشت، قباد دستور آبادانی آنجا را داده و به نام “ویران آبادان کرد کواد”، یعنی خراب و ویران بود و قباد آن را آباد گردانید، نامیده شد.اسامی شهر قم در کتابهای تاریخی، نامهای متعددی برای شهر قم ذکر شده است که معروف ترین آنها، با توجه به روایات ائمه (ع)، ۲۵ نام، عنوان و صفت برای این شهر مقدس می باشد که آنها را یادآور می شویم.پیامبر (ص) فرمودند: “هنگامی که به آسمان چهارم برده شدم، به گنبدی از لؤلؤ که ۴ رکن و چهار در داشت و گویا از حریر سبز بود نگریستم، گفتم: جبرئیل این گنبدی که بهتر از آن را در آسمان چهارم ندیده ام چیست؟ جبرئیل گفت: این صورت شهری است که بدان قم گویند.

سرزمین نجیبان

شخصی به نام حماد گفته است؛ “به همراه جماعتی در حضور امام صادق (ع)بودیم که عمران بن عبدالله قمی وارد شد. امام از او احوال پرسی کرد و خوشحالش نمود. وقتی او برخاست و رفت، به ابی عبدالله عرض کردم: این چه کسی بود که با او این گونه خوش رفتاری کردید؟ امام فرمودند: او از جمله خاندان نجیبان، یعنی اهل قم است. هیچ گاه گردنکشی از طاغیان نسبت به آنان سوء قصد نمی کند، مگر اینکه خداوند او را در هم می شکند”.

حجت بلاد

امام صادق(ع) فرمود: خداوند به شهر کوفه بر دیگر شهرها و به مردمان آن سامان بر غیر آنان از ساکنان شهرها احتجاج کرده است. خداوند به شهر قم به سایر شهرها به واسطه اهالی آن بر تمامی ساکنان شرق و غرب از جن و انس احتجاج کرده است. خداوند اهل آن را مستضعف نمی گذارد، بلکه توفیقشان می دهد و تأییدشان می کند. زمانی می آید که شهر و اهل قم به دیگر مردم حجت اند و آن در زمان غیبت قائم ماست تا ظهور او”.

معدن علم و فضل، قائم مقام حجت

زمانی امام صادق (ع) شهر کوفه را یاد کرد و فرمود: “در آینده کوفه از مؤمنان خالی می شود و علم و دانش بدان پشت می کند، همچنانکه مار در لانه خود پشت می کند. آن گاه علم در شهری به نام قم ظاهر و آنجا معدن علم و فضیلت می شود؛ به طوری که دیگر به روی زمین کسی که به امور دینی آگاه نباشد، پیدا نمی شود. در آن زمان، حتی زنان پرده نشین هم از مسایل دینی آگاهی دارند. این هنگام نزدیک شدن ظهور قائم ماست.

استراحتگاه مؤمنان، مأوای فاطمیان

امام صادق (ع) فرموده است؛ “هرگاه بلا و ذلتی به شما رسید، به قم بروید؛ چون آنجا پناهگاه فرزندان فاطمه (ع) و استراحتگاه مؤمنان است؛ کسی نسبت به قم و ساکنان آن سوء قصد نمی کند، مگر اینکه خداوند او را خوار کرده و از رحمت خویش دور نماید”.

محل باز شدن در بهشت

صفوان ابن یحیی، فروشنده پارچه های شاپوری، گوید: “روزی نزد امام رضا(ع) بودم که نام قم و ساکنانش و تمایل آنان به حضرت مهدی (ع) به میان آمد. در پی آن، امام به ایشان رحمت فرستاد و فرمود: خداوند از آنان خشنود باشد. سپس فرمود: بهشت دارای هشت در است و یکی از آنها از آن مردم قم است. اهل قم بهترین شیعیان ما از میان دیگر شهرها هستند. خداوند دوستی ما را در سرشت آنها آمیخته است”.

سرزمین مقدس

درباره تقدس این سرزمین، امام صادق(ع) فرموده اند: “خاک قم مقدس است و ساکنانش از ما هستند و ما از آنان. هیچ گاه گردنکشی نسبت به آنان سوء قصد نمی کند، مگر اینکه به کیفر  خود شتاب ورزد و البته تا زمانی که احوال خویش را تغییر دهند. در آن صورت، خداوند سرکشان را بر آنان مسلط می کند. هان! اهل قم یاری دهندگان قائم ما هستند و به حق ما دعوت می کنند.

زهرا، بهترین شهرها، سالم ترین مواضع

از امیرمؤمنان، علی بن ابی طالب (ع) درباره سالم ترین و بهترین شهرها و موضعها، به هنگام ظاهر شدن شمشیرها و نازل شدن فتنه ها سؤال شد. حضرت فرمودند: “سالم ترین نقاط در آن روز شهر قم است.زمانی که در خراسان اغتشاش روی دهد و میان مردم گرگان و طبرستان جنگ درگیرد و سیستان خراب شود. در آن زمان، سالم ترین مواضع، شهر قم است.قم شهری است که از آنجا یاران بهترین مردم از جهت پدر و مادر و جد و جده و عمو و عمه بر می خیزند. آن شهر، زهرا نامیده شده است”.

شهر انصار

ائمه (ع) درباره شهرت این شهر به شهر انصار ائمه (ع)، امام صادق (ع) فرموده است: “خراسانیان پرچمهای ما و اهل قم انصار ما و کوفیان میخهای ما و اهل سورا از ما و ما از آنان هستیم.”

حرم اهل بیت

در این زمینه امام صادق (ع) می فرماید: “خداوند حرمی دارد و آن مکه است. هان رسول خدا حرمی دارد و آن مدینه است، آگاه باشید امیرمؤمنان حرمی دارد و آن کوفه است و حرم من و فرزندانم بعد از من قم است.

شهر پر برکت

در علت نامگذاری شهر قم به این نام، از امام صادق (ع) نقل شده است: “بر فراز قم فرشته ای بالهای خود را برافراشته است. هیچ گردنکشی نسبت به قم سوء قصد نمی کند، مگر آنکه خداوند او را نابود می نماید؛ چنان که نمک در آب نابود می شود”.آن گاه امام به عیسی بن عبدالله اشاره کرد و فرمود: “سلام خداوند بر اهل قم باد! خداوند سرزمین آنها را به خوبی تبدیل کند. خوبان اهل رکوع و سجود و قیام و قعودند. آنان فقیه و عالم و با شعور و اهل فهم و درایت هستند و عبادات را به خوبی به جا می آورند”.

کوفه کوچک

امام صادق (ع) می فرمایند: “خداوند را حرمی است و آن قم است. هان رسول خدا حرمی دارد و آن مدینه است. آگاه باشید امیرمؤمنان دارای حرمی است و آن کوفه است. بدانید که قم کوفه کوچک است”.سایر اسامی شهر قم را می توان؛ قطعه ای از بیت المقدس، بحر، معدن شیعیان، بلد امین دانست.