ملاصدرا زنان را حیواناتی می‌داند که برای استفاده‌ی مردان، خداوند لباس انسانیت را بر آنها پوشانده شده است.( اسفار اربعه، ج ۷، ص ۱۳۶). آیا جمله‌ی بالا واقعا از ملاصدرا است؟!
نظر ملاصدرا راجع به زنان
- صدرالمتألهین فیلسوف و دانشمند بزرگ و یکی از نوابغ بشری است و با ابتکارات و نوآوری‌های خود توانست خدمات فراوانی به جامعه‌ی فرهنگی و علمی ارائه دهد، و بسیاری از گره‌‌های کور معرفتی را با دقت‌‌ها و موشکافی‌های بی‌نظیر خود باز کند. اما از آن‌جا که او بشری عادی است و معصوم از خطا و اشتباه نیست، به نظر می‌رسد، یکی از موارد اشتباه وی همین مطلبی است که در این پرسش مطرح شده است. البته این نمی‌تواند دلیل و بهانه‌ای باشد تا از مجموعه‌ی بزرگ معارف و دانش‌های ارائه شده توسط او بی‌بهره شویم.
- ملا صدرا در فصل چهارده از جلد هفت اسفار اربعه، راجع به عنایت خدای متعال در آفرینش زمین و آنچه را که در روی زمین است، برای بهره‌برداری انسان بحث می‌کند که در حقیقت اشاره به این آیه‌ی قرآن دارد که می‌فرماید:
«هُوَ الَّذی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً»؛[۱](او است که همه چیزهایى را که در روى زمین است برای شما آفرید).
و همان‌گونه که می‌دانید، بیقین مخاطب این آیه مردان نیستند، بلکه خطاب به جنس انسان است که شامل مردان و زنان به طور مساوی می‌شود.
- ممکن است این اشتباه او را از نوع طغیان القلم، یا سهو القلم به حساب آورد؛ چون وی در پی برشمردن نعمت‌های خداوند در زمین بود که از جمله این نعمت‌ها را دواب (جنبندگان) برشمرد، و سپس شروع به بیان فواید آنان کرد و گفت فایده برخی از جنبندگان نکاح است.[۲] از این عبارت چنین برداشت شده است که در نظر ملاصدرا زنان حیواناتی هستند که برای استفاده مردان٬ لباس انسانیت به آنها پوشانده شده است. مشابه این برداشت در آیه ۱۴ سوره آل عمران نیز مطرح شده است که در پاسخی دیگر بدان پرداخته‌ایم.
- صدر المتألهین در این عبارت هر چند به لفظ زن و حیوان تصریح نکرد، بلکه لفظ جنبنده(دابه) را به کار برد، که جنبنده بر هر موجود زنده متحرک اعم از انسان و حیوان صدق می‌کند. و کاربرد لفظ جنبنده برای انسان هر چند مانند لفظ حیوان خیلی قبیح نیست، ولی خیلی هم مناسب به نظر نمی‌رسد، به ویژه این‌که در کنار حیوانات دیگر ذکر گردد.
- در هر صورت و با فرض پذیرش این‌که ملاصدرا معتقد به چنین مطلبی باشد، باید گفت که وی در این‌جا اشتباه کرده و این حرفش قابل توجیه و دفاع نیست و با آیاتی از قرآن مانند «هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُن»؛[۳] (آنها پوشش شمایند و شما پوشش آنهایید) که به بهره‌برداری زن از مرد نیز اشاره می‌کند، هم‌خوان نیست.
- در همین راستا روایاتی از شیعه و اهل‌سنت، ناظر به لزوم مقایسه‌ی محتوای تمام متون و حتی احادیث با آموزه‌های قرآن کریم می‌باشد تا چه رسد به سخن عالم دینی؛ لذا اگر سخنی به وضوح، مخالف با قرآن باشد، کاملا واضح است که سخنی قابل دفاع نیست.[۴]
[۱]. بقره، ۲۹.
[۲]. «الفصل (۱۴) فی عنایته تعالى فی خلق الأرض و ما علیها لینتفع بها الإنسان … و منها تولد الحیوانات المختلفه وَ بَثَّ فِیها مِنْ کُلِّ دَابَّهٍ بعضها للأکل وَ الْأَنْعامَ خَلَقَها لَکُمْ فِیها دِفْءٌ وَ مَنافِعُ وَ مِنْها تَأْکُلُونَ و بعضها للرکوب و الزینه وَ الْخَیْلَ وَ الْبِغالَ وَ الْحَمِیرَ لِتَرْکَبُوها وَ زِینَهً و بعضها للحمل وَ تَحْمِلُ أَثْقالَکُمْ إِلى بَلَدٍ لَمْ تَکُونُوا بالِغِیهِ إِلَّا بِشِقِّ الْأَنْفُسِ إِنَّ رَبَّکُمْ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ و بعضها للتجمل و الراحه وَ لَکُمْ فِیها جَمالٌ حِینَ تُرِیحُونَ وَ حِینَ تَسْرَحُونَ و بعضها للنکاح وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً». صدر المتألهین، الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، ج ۷، ص ۱۳۶، بیروت، دار احیاء التراث، چاپ سوم، ۱۹۸۱م.
[۳]. بقره، ۱۸۷.
[۴]. ر. ک: «زن و مرد»، ۱۱۸۵۵؛ «عدم برتری مرد بر زن»، ۵۳۱؛ «روایات مربوط به عرضه حدیث بر قرآن»، ۱۰۳۳۴۸.
