ماه ذی الحجه چه ماهی است

فضيلت ماه ذى الحجّه

ماه «ذى الحجّه»، آخرین ماه «سال هجرى قمرى» است و ماهى است بسیار پربرکت. بزرگان دین هنگامى که این ماه وارد مى شد، اهمّیّت ویژه اى به عبادت در آن مى دادند. مخصوصاً در دهه اوّل این ماه.(۱)

در بعضى از روایات آمده است، شب هاى دهگانه اى که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب هاى دهه اوّل این ماه شریف است،(۲) و این سوگند به خاطر عظمت آن است.

خداوند در سوره حج (آیه ۲۸) ضمن بیان فریضه بزرگ «حج» سخن از «أیّام مَعْلُومات» گفته است که مؤمنان باید در آن به یاد خدا باشند. یکى از تفسیرهاى معروفِ «أیّام مَعْلُومات» که در روایات نیز آمده است، ده روز اوّل ماه ذى الحجّه است.(۳) بنابراین، هم شب هاى آن عزیز است و هم روزهاى آن.
در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم که عبادت و کار نیک در هیچ ایّامى به اندازه این ایّام (ده روز اوّل ماه ذى الحجّه) فضیلت ندارد.(۴)
افزون بر اینها، هم صدا شدن با زوّار خانه خدا در این ماه، و یاد و خاطره مراسم باشکوه حج و معنویّت و برکات آن، حال و هواى دیگرى به انسان مى دهد; مخصوصاً براى کسانى که در سلک زوّار سعادتمند خانه خدا قرار گرفته اند، یا با یاد و خاطره آنها همراهند.

وجود دو «عید» مهمّ اسلامى عید قربان (عید اضحى) و عید غدیر (عید ولایت) و روز «عرفه» و خاطره دعاى عجیب و بسیار گرانبهاى امام حسین(علیه السلام) در عرفات، شکوه و عظمت خاصّى به این ماه بخشیده، و سزاوار است همه مؤمنان (مخصوصاً جوانان پاکدل) از فضاى آکنده از معنویّت این ماه غافل نشوند و در خودسازى و تهذیب نفس بکوشند که به پیشرفت هاى مهمّى نائل مى شوند.

مقالۀ ذیل چکیده ای از سخنرانی حضرت آیت الله سید محسن طهرانی  است که در آن به بیان ویژگی ها و اعمال ماه ذی الحجة الحرام پرداخته اند.

أعوذ بالـله من الشّیطان الرّجیم

بسم الـله الرّحمن الرّحیم

ذكر خصوصيات ماه ذوالحجة الحرام‏

ماه ذي‌الحجه بسيار ماه مهمي است و نه‌ تنها دهۀ اول آن بلكه بيست روز ديگر هم مهم است و مناسبتهایي كه در اين ماه است، بسيار مناسبتهاي مهمي است اولا دهۀ اول: دهۀ اتمام اربعين حضرت موسي علی نبیّنا و آله و علیه السّلام است كه قرآن مي‌فرمايد: و واعدنا موسي ثلاثين ليلة و اتممناه بعشر، ما ابتداء با موسي سي روز قرار گذاشتيم ولي وقتي سي روز را تمام كرد، ديديم استعداد و آمادگي براي فيوضات ديگر هم دارد، لذا از او مضايقه نكرديم و در كاسه‌اش آشش را بيشتر كرديم، ده روز ديگر هم بر اين فيوضات و الطافمان به موسي اضافه كرديم و یک اربعين شد:فتمّ میقات ربه اربعین لیلة، از اول نفرمود: اربعين، فرمود: ثلاثين و بعد، اين ده روز را اضافه كرديم تا اينكه حضرت موسي به آن فعليّت و موقعيّتي كه بايد برسد، ‌برسد و خلاصه طبق كلام بزرگان در اين ده روز آنچه نصيب حضرت موسي شد در ‌آن يك ماه نشده بود و نتيجۀ آن يك ماه رفتن به كوه طور و مناجات‌ها و كذا و كذا، آن نعماتي بود كه در اين ده روز خداوند براي او ايجاد كرد. لذا روزه گرفتن در اين ده روز بسيار بسيار مهم است و بسيار ثواب دارد،

بالاترين ادله بر وحدت وجود اذكار توحيديه دهه اول ماه ذى الحجة است.

همينطور اذكار توحيديّه كه از اميرالمؤمنين علیه السّلام وارد شده است كه روزي ده مرتبه انسان آن اذکار توحيديه را بخواند لا اله الا الـله عدد اللیالی و الدهور…الی آخر، اينها را بخواند و به معاني اين اذكار هم توجه كند و بداند كه بالاترين دلیل مسالۀ وحدت وجود همين اذكار دهۀ ذي‌الحجةالحرام است.

ديگر از اين صريح‌تر اميرالمؤمنين علیه السّلام نمي‌توانستند مسالۀ وحدت وجود را و مسالۀ صرافت وجود و مسالۀ بساطت وجود را از نظر فنيّ و از نظر علمي و از نظر شهودي در حكمت متعاليه و در عرفان نظري بيان بكنند، بسيار بسيار اذکار عجيبي است اينقدر اين اذکار دقيق است، اگر يك ترجمۀ خوبي هم پيدا كرديد حتما اين اذکار را با توجه به ترجمه خودش كه نشان دهنده آن لطائف و رقائق معاني توحيديه است بخوانید.

واقعا عجيب است حضرت مي‌فرمايد: لا اله الا الـله عدد لمح العيون عجيب است! به اندازه پلك زدن هاي چشم لا اله الا الـله است اصلا نه تنها تمام اعيان ثابت و تعيّنات خارجي اينها مظهر توحيد هستند، بلکه تمام عوارضي كه عارض بر اين اعيان مي‌شوند و بر اين موضوعات عروض پيدا مي‌كنند از حركات از سكنات، عدد رياح، بادها، به اندازه بادها، يعني چي؟

لا اله الا الـله به اندازه بادها معنا دارد؟ لا اله الا الـله به اندازه شبها؟ لا اله الا الـله به اندازه روزها؟ لا اله الا الـله به اندازۀ سنوات؟ لا اله الا الـله به اندازۀ درختان؟ لا اله الا الـله عدد الشوک و الشجر و لا اله الا الـله عدد الشعر و الوبر به اندازۀ تَك‌ تَك موهايي كه در دنيا هست حقيقت لا اله الا الـله وجود دارد يعني چي؟ يعني بعدد لا اله الا الـله شما تسبيح دست بگيريد مدام بگوييد: لا اله الا الـله!! اين است منظور حضرت؟!!

خب حضرت عدد یک را بگذارد بعد هم جلویش تا تهران صفر بگذارد، چرا اينقدر مو را بياورد و درخت را بياورد و سنگ را بياورد، مَدَر و كلوخ را بياورد و كُرك را بياورد و دريا را بياورد و حركت باد را بياورد و… يعني چي؟ يعني تمام آنچه كه در خارج تحقّق عيني پيدا مي‌كند و عوارض آنها، همۀ آنها تجلي توحيد هستند، و ما از آنها خبر نداريم! يعني وجود حضرت حق با تك‌ تك موها حضور عيني خارجي دارد! نه اينكه مو حق است! یا اینکه مو، خداست! مو، مو است، وجود پروردگار جداي از اين مو نيست و با اين مو ظهور خارجي دارد، با اين باد ظهور خارجي دارد، با اين بدن و پلك چشم ظهور خارجي دارد، با حركت دست ظهور خارجي دارد، با وجود شب ظهور خارجي دارد و با روز ظهور دارد، اين كلام چه كسي است؟ كلام اميرالمؤمنين علیه السّلام است! برويم راجع به اين مسائل فكر كنيم اين متعلّق اين دهه است بسيار بسيار مساله، مسالۀ مهمي است.

سفارش به روزه در ماه ذى الحجه از ماه رجب هم بيشتر است‏

خصوص اين موقعيت و اينقدر كه نسبت به روزه در اين دهه تاكيد شده حتي در ماه رجب در روايات به اين مقدار تاكيد نشده است و همينطور اذكار توحيديه و توجه به توحيد.

سوق دادن ذهن به توحيد در اين دهه بسيار براى انسان راه گشا است‏

بهتر است كه سالك به خصوص در اين ده روز ذهن و فكر خود را در مراقبه بيشتر به سمت توحيد سوق دهد تا توجه به كثرات و تعلقات و اشياء‌ خارجي، تا بتواند استفاده بيشتر بكند.

منظور از ایام الـله در سورۀ ابراهیم ایّام دهۀ ذی الحجّه می باشد

و اين ايام (دهه اول ماه ذی الحجة)، همان ايام الـله است كه در سورۀ ابراهيم خداوند به حضرت موسي مي‌فرمايد: و ذكّرهم بايام الـله اين دهه است! آنها را متوجه كن كه اين دهه ذي‌الحجة را بسيار مغتنم بشمارند و از اين سفره‌اي كه پهن شده نصيبشان را برگيرند.

روز هفتم اين ماه روز شهادت امام باقرعليه‌السلام است.

نکاتی مهم راجع به آداب روز عرفه

روز نهم، روز عرفه است كه نيازي به توصيف اين روز نيست، شب عرفه بسيار بسيار شب مهمي است زيارت سيدالشهدا در شب عرفه بسيار وارد شده است بزرگان، عرفا، مرحوم آقاي حداد  شب عرفه كه مي‌شد زيارت سيدالشهدا عليه‌السلام را(دعاى مخصوصى است كه در مفاتيح آمده است)  مي‌خواندند و به شاگردانشان هم براي خواندن اين زيارت شب عرفه دستور مي‌دادند. در شب عرفه قرائت دعای یا شاهد کل نجوی وارد شده است.

خواندن دعای عرفه بسیار سفارش شده است و در بعد از ظهر روز عرفه هر چه به غروب نزدیکتر باشد بهتر است. بهتر است دعاى عرفه را در سمت چپ پايين كوه جبل‏الرحمة بخوانند، همان مكانى كه امام حسين عليه‏السلام دعاى عرفه را خوانده‏اند، ولى بالاى كوه جبل‏الرحمة در اين روز نرويد كه كراهت دارد.

غسل روز عرفه را فراموش نكنيد كه بسيار اثر دارد و افضل آن از صبح است تا ظهر، ليكن تا عصر هم مى‏توان انجام داد. پيامبر اكرم صلی الـله عليه و آله فرموده‏اند: با فضيلت‏ترين دعا در روز عرفه، كه پيامبران قبل از من هم در روز عرفه آن را مى‏خواندند اين است: «لا اله الا الـله وحده لا شريك له، له الملك و له الحمد، و هو على كل شى‏ء قدير» خواندن اين دعا اشكالى ندارد.

در روز عرفه و در عرفات كسى نمى‏تواند روزه بگيرد مگر آنكه قبلًا نذر كرده باشد و آن روزه مستحبى كه براى اين روز ذكر گرديده مربوط به كسانى است كه در عرفات نيستند.

هر چه مسكنت داريد در اين روز به خدا عرضه كنيد و بگوييد خدايا هنر ما در ناسپاسى و معصيت است و هنر مولى رحمت و بخشش و مغفرت است.

افرادي هم كه مشّرف هستند، حساب آنها و كتابشان ديگر بسيار بسيار پُر و با نعمات و با الطاف بسيار فائزي است. خداوند به همه توفيق بدهد كه مشرّف باشند و اگر هم نشد باز مطلب به جاي خودش باقي است. ولايت امام عليه‌السلام و راه ولايت، راه سعي است، اختصاص به جايي ندارد و  با دلها مرتبط است و دلها را به سمت خود مي‌كشاند، آن دلهايي كه قابل باشند و لايق باشند  آنها را به سمت خودش مي‌كشاند.

روز عرفه روزه‌اش بسيار بسيار مؤكّد است البته اگر انسان را ضعف بگيرد و نتواند دعاي بعدازظهر عرفه را بخواند( البته اعمال آن روز فقط صرف دعاي سيدالشهدا نيست دعاهاي ديگري هم در روز عرفه هست كه در مفاتيح است و آنها هم بسيار مؤكّد است) بهتر است كه روزه نگيرد، ولي اگر مي‌تواند روزه بگیرد و آنرا هم بخواند. مخصوصا در اين ايام كه روزها كوتاه است و چندان شايد برای انسان سخت و مشكل نباشد. دعاي روز عرفۀ سيدالشهداء، ‌بسيار بسيار دعاي عجيبي است و همه بزرگان اين دعا را مي‌خواندند و هم به شاگردانشان توصيه مي‌كردند.

کیفیّت قرائت ادعیه بصورت دسته جمعی

مرحوم علّامۀ طهرانی در خيلي از سنوات ما را جمع مي‌كردند در منزلشان و ما اين دعا را مي‌خوانديم و بقيّه هم گوش مي‌دادند، اين كه در مجالس فعلا رسم شده است كه هر كسي يك مفاتيح دستش مي‌گيرد و مي‌خواند اين كار را نكنيد و این عادت را ترک کنید. دعا را بايد يك نفر بخواند اگر شخص می خواهد خودش دعا را بخواند برود در منزلش بخواند و اشكال ندارد، برود در منزلش، مسجدي، جایي مي‌خواهد با خودش خلوت كند، تنها باشد، خيلي خوب است. ولی اگر در مجلسي دسته جمعی دعا خوانده مي‌شود يك نفر بخواند و بقيّه در دل با او بخوانند، اثرش بیشتر است از اينكه انسان خودش مفاتیح دست بگيرد و دعا بخواند و همينطور در ساير دعاها فرقی نمي‌كند آن تأثير بيشتري دارد و تمركز بيشتري براي انسان حاصل مي‌كند.

دعای عرفۀ حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام دریاهائیست از معرفت!

دعاي روز عرفه بسيار مهم است و دعاي سيدالشهداء در روز عرفه كه واقعا اصلا درياهايي است از معرفت كه چطور حضرت تمام وجود خود و شراشر وجود خود را در اين نظام همه را رو مي‌كند و دست قدرت پروردگار را در ايجاد و تكامل و استقرار حيات و كيفيّت دستگيري و هدايت حضرت در اين دعا بيان مي‌كند و اينها واقعا عجيب است! واقعا عجيب! ، كسي كه اين دعا را بخواند و به معاني او توجّه داشته باشد متوجّه مي‌شود كه هیچ یک از حركات ما بدون عنايت خدا انجام نمي‌گيرد، تمام آن توجّه ما تا عنايت خدا نباشد فايده‌اي ندارد، يك عنايت اگر سلب بشود هزارتا مانع پيش مي‌آيد، يك مانع پيش مي‌آيد و انسان را منع مي‌كند، يك مانع پيش بيايد انسان را نمي‌گذارد اين كار را انجام بدهد، يك مانع پيش بيايد انسان به آن مقصدي كه بايد برسد نمي‌رسد، يك مانعي پيش بيايد انسان نماز نمي‌خواند، دعا نمي‌خواند، توجّه ندارد، اين مانع‌ها را چه كسي برطرف مي‌كند؟ حضرت در اين دعا همه را برطرف مي‌كند مي‌گويد: خدايا تو دست من را گرفتي، آنچه را كه براي من لازم است پيش آوردي، آن موانعي راكه هست يكي يكي برمي‌داري!

سالک باید همواره خویش را مستعدّ جذب فیوضات رحمانی نگهدارد و بس!

ما الان در اين مجلس حضور پيدا كردیم اما آیا خبر داريم هزاران مانع برداشته شده تا ما بتوانیم به اینجا بیاییم؟ نه! مي‌گوييم سوار ماشين شديم و روشن كرديم و آمديم. هزارها مانع بوده كه ما خبر نداريم! فقط يكي از آن موانع اگر برای انسان روشن ‌شود می فهمد عجب! اگر اين قضيّه اتفاق مي‌افتاد ما نمي‌توانستيم به اينجا برسيم! منتهي همه را خدا مخفي نگهداشته است، مي‌گويد تو دلت را صاف بكن ديگر كارت نباشد! ما خودمان موانع را برمي داريم، خدا كار را براي ما راحت كرده، مي‌گويد همۀ بارها را ما برمي‌داريم !! ما فقط از تو يك جو دل صاف مي‌خواهيم !يك جو همّت مي‌خواهيم !يك جو صدق مي‌خواهيم! بقيّۀ كارهايش با ما! كسي نيامده به تو بگويد بيل بردار و بيل بزن! اين كلنگ‌ها را ما مي‌زنيم تو فقط صفا داشته باش! بعد ما تو را هُل مي‌دهيم، زمين را صاف مي‌كنيم، برايت هموار مي‌كنيم، آنچه را كه به درد مي‌خورد در سر راهت قرار مي‌دهيم، آنچه را كه مانع براي حركت توست از جلوي پايت برمي‌داريم، همۀ اين كارها را ما داريم انجام مي‌دهيم، تو مي‌گويي بَه بَه ما سالكيم! ما داريم در راه تو مي‌رويم! بيا بابا نگاه كن ببين چه خبر است! آن وقت سر از شرمندگي به زير مي‌اندازيم و ديگر نمي‌توانيم در روي خدا نگاه كنيم! در روي بزرگان نمي‌توانيم نگاه كنيم، عجب !

ما نبوديم و تقاضامان نبود           لطف تو ناگفته ما مي‌شنود

توضیحاتی راجع به عید قربان و فطر.

روز عيد قربان يكي ديگر از فرصت‌هاي اين ماه ذي الحجه است. بسيار بسيار روز مهمي است و يكي از دو روزي است كه خداوند آن دو روز را عيد اعلام كرده است. اول عيد فطر است كه بعد از يك ماه روزه و ضيافت الهي و پذيرايي و چه و چه و بعد آن پاداشي را كه خداوند مي‌دهد آن پاداش را در روز عيد فطر با خواندن نماز عيد فطر می دهد الذي جعلته للمسلمين عيدا و لمحمد صلي الـله عليه و آله ذخرا و شرفا و كرامتا و مزيدا خدايا امروز را تو روز عيد اعلام كردي و بايد هم امروز روز عيد باشد، چرا؟ چون ما از ضيافت تو برگشتيم آمديم در خانۀ تو و مورد ضيافت تو قرار گرفتيم، يك ماه پاك شديم، صاف شديم، تجرّد پيدا كرديم، كثرات و تعلّقاتمان يك مقدار كم شد، در ماه رمضان راحت‌تر آدم دست توي جيبش مي‌كند! اين همان است! در ماه رمضان حالت بكاء براي انسان بيشتر و راحت‌تر پيش مي‌آيد! اين همان است! در ماه رمضان انسان از خودگذشتگي بيشتر دارد! احساس و عطوفتش بيشتر است! اينها همه اثرات چيست؟ اثرات اين ضيافت الهي است! هركسي بر طبق مرتبۀ خودش و بر طبق آن ميزاني كه نسبت به آن ميزان عمل مي‌كند. و بزرگان كه شنيديد و در كتاب روح مجرّد مرحوم علّامۀ طهرانی نوشته اند که اينها به عنوان شكرگذاري به زيارت ائمه مي‌رفتند، نجف مي‌رفتند، مي‌آمدند كربلا زيارت سيدالشهداء، حضرت ابوالفضل و بعد مي‌رفتند زيارت كاظمين عليهم‌السلام بعد سامرا و حضرت سيدمحّمد پسرامام علي النقي‌ عليه‌السلام كه در مورد آن حضرت داريم که تالی تلو امام بود (حضرت سيدمحّمد در راه سامرا که در قريه‌اي به نام بلد هستند) و بعد به ساير امامزاده‌ها مي‌رفتند حضرت حمزه و حضرت قاسم كه در همان كربلا هستند، این اولیاء همان‌هايي هستند كه در مورد آنها مي‌گوينداین اولیاء ضد ولايت هستند!! واقعا چقدر بايد كسي بي‌دين باشد و بي‌وجدان باشد، حالا دين نداري، نداشته باش! لااقل وجدان داشته باشد، اينها همان‌هايي هستند كه ضد ولايت هستند!! و خيلي با ائمه سر و كار ندارند، اين بزرگان به عنوان شكرگذاري به زیارت أئمه علیهم السّللام می رفتند.

آن ملكوتى كه براى حاجيان در ايّام حج حاصل مى شود براى تمامى اشخاصى كه مراقب اعمال خود در اين ايام باشند نيز حاصل مى شود

روز عيد قربان هم همين است يعني خدايا اين ده روزي كه ما را در ايام‌الـله خودت وارد كردي، در اين ضيافت آوردي، يك ماهِ اربعين موسي را طي كرديم، اين ده روز هم رويش شد چهل روز، حالا كه در روز عيد قربان هست، خيال نكنيد اين فقط براي افرادي است كه در عرفات و مني و مشعر و اينها هستند آنها حساب و كتاب خودشان را دارند و ما بدانيم همان ملكوتي كه بر آنجا حاكم است، همان ملكوت براي كسي كه مواظب باشد و مراقب باشد و در اين ايّام عمل كند به آنچه را كه دستور است آن ملكوت بر ملكوت اين شخص هم ثبت خواهد شد، يعني اين هم مكه رفته، اين هم عرفات رفته، اين هم مشعر رفته، اين هم ذبح كرده، لذا در روز عيدقربان مستحب است كه انسان ذبح كند. شخص مكه نرفته است ولي ذبح مستحب است، مخصوصا براي حاج در سنوات بعد، بعد از آن سال هر سال كه موفق براي زيارت حج نمي‌شوند، در روز عيد قربان اين ذبح را بكند كه مشمول اين تأثير ملكوتي كه در آن موقعيت خاص براي افراد خداوند درنظر گرفته، اين هم مشمول او بشود و آن ملكوت بر نفس اين شخص هم تأثير مي‌گذارد. لذا در روز عيد قربان بسيار بجاست كه همه نماز عيد قربان را بخوانند حالا يا فرادی و يا دسته ‌جمعي آن ديگر میل خودشان است.

سفارش بزرگان بر قرائت اذكار توحيديه از صبح عيد قربان تا غروب روز دوازدهم‏

اذكار توحيديه از صبح عيد تا غروب روز دوازدهم استحباب دارد ادامه داشته باشد، و اولياء خدا حتما مي‌خواندند آن اذكار را بعد از نماز صبح كه همان نماز عيد است،  نماز ظهر و مغرب و عشاء يازدهم و دوازدهم را مي‌خواندند و غروب روز دوازدهم ديگر  تمام مي‌شود و روز سيزدهم ديگر آن اذكار را نمي‌خوانند اين هم مربوط به روز عيدقربان!

متقین/.