سابقه تاریخی اعتقاد به شهادت حضرت زهرا س

وضيح سوال:

آيا در قرون اوليه اسلام و بعد از آن، اعتقاد به شهادت و مظلوميت حضرت زهرا سلام الله عليها وجود داشته است و يا اين مساله امري جديد و نو مي باشد؟

پاسخ:

تعظيم و بزرگداشت بزرگان ديني از جمله مهم ترين آداب و رسومي است که به حکم عقل امري قابل توجه بوده و در امم و گروه هاي مختلف تاريخي نيز به چشم مي خورد. برترين خلق خداوند که برتر از همه بوده، وجود مقدس رسول خدا صلي الله عليه و آله مي باشد. حضرت زهرا سلام الله عليها نيز که پاره اي وجود آن پيامبر مهر و رحمت است، داراي ويژگي هاي خاصي بوده و ابعاد وجودي آن حضرت نيز حائز اهميت است. زندگي کوتاه آن حضرت که رنگ هجده بهار را به خود ديد، داراي زواياي مختلفي است. مظلوميت آن بانوي يگانه از غمبار ترين برگ دفتر زندگاني يادگار رسول خداست. اتفاقات ناگواري که با فراموشي وصيت هاي متعدد پيامبر مبني بر رعايت حرمت آن حضرت، همسر و فرزندانشان و چشم طمع بر فرمانروايي ظاهري بر دنيا، جناياتي را مرتکب شدند که تا ابد در تاريخ مکتوب و برگي بر مظلوميت هاي آن خانواده بر جاي گذاشتند و پيشينيان و آيندگان را به فکر فرو برد که عده اي با رويکرد جريان حاکميت، چه برخورد و سبک رفتاري با دختر پيامبر امت خود داشتند؟

شهادت حضرت زهرا سلام الله عليها که خود فصل مهمي از حيات و شناخت دقيق آن حضرت است، داراي اهميت فراواني بوده و در واکاوي حوادث و رخ دادي هاي ناگواري که بعد از شهادت رسول خدا تا شهادت صديقه کبري سلام الله عليها رخ داد، اهميتش بيش از پيش مشخص و راه تشخيص حق و باطل را هموار تر مي کند.

جداي از روايات و مستندات حديثي که پيرامون شهادت آن بانوي مظلومه که بازتاب آن در منابع مکتوب يافت مي شود، تصريح و تاکيد علماي شيعه نيز حائز اهميت است. اما با دقت در منابع و مستندات، علي الخصوص آنچه که از بزرگان اهل تسنن در دسترس است، به حقيقت مهمي دست مي يابيم و آن اينکه حتي در زمان ائمه معصومين عليهم السلام نيز اعتقاد به شهادت حضرت زهرا سلام الله عليها و نقش جريان حاکم در ظلم بر ايشان و جنايات غاصبين خلافت در سقط حضرت محسن سلام الله عليه، يک اعتقاد در بين شيعيان متقدم بوده است که نويسندگان سني نيز در منابع مکتوب خود کم و بيش بدان اشاره کرده اند.

در اين نوشته ابتدا به نظرات برخي از علما و بزرگان شيعه رضوان الله عليهم اجمعين اشاره و سپس به نظرات تني از علماي اهل سنت پيرامون اين اعتقاد شيعه اشاره خواهد شد.

در اين بخش به نظرات برخي از علماي شيعه پيرامون جريان شهادت حضرت زهرا سلام الله عليها و اعتقاد عمومي شيعيان اشاره مي شود:

1.شيخ صدوق متوفاي 381 هجري

محمد بن علي بن بابويه قمي رضوان الله تعالي عليه که از بزرگان و علماي حديث پژوه مکتب اهل بيت عليهم السلام شمرده مي شود، در ذيل روايتي از قول برخي از اساتيد خود پيرامون حضرت محسن عليه السلام چنين مي نويسد:

و قد سمعت بعض المشايخ يذكر أن هذا الكنز هو ولده المحسن عليه السلام و هو السقط الذي ألقته فاطمة عليها السلام لما ضغطت بين البابين‏.

از برخي اساتيد شنيدم که ذکر کرده اند اين گنج، همان فرزندش محسن عليه السلام است، هنگامي که فاطمه سلام الله عليها را بين دو درب فشار دادند، او را سقط کرد.

الصدوق، محمد بن علي بن الحسين،(المتوفى381ق)، معاني الأخبار، ص206، تصحيح وتعليق : علي أكبر الغفاري، ناشر: مؤسسة النشر الإسلامي التابعة لجماعة المدرسين بقم المشرفة، سال چاپ : 1379هـ – 1338 ش.

با دقت در کلام شيخ صدوق، در ميابيم که جريان سقط حضرت محسن عليه السلام در جريان حمله به خانه حضرت زهرا سلام الله عليها در قرن چهارم، امري مسلم قلمداد شده و علماي شيعه نيز بدان تصريح داشته اند.

2.شيخ طوسي متوفاي 460 هجري

محمد بن حسن طوسي معروف به شيخ الطائفه که از بزرگان و اعيان شيعه در زمان خود بوده و در بغداد و مي زيسته است، جريان مظلوميت حضرت زهرا سلام الله عليها و اعتقاد شيعيان نسبت به اين قضيه را چنين بيان مي کند:

ومما أنکر عليه: ضربهم لفاطمه عليها السلام وقد روي: أنهم ضربوها بالسياط والمشهور الذي لا خلاف فيه بين الشيعه: أن عمر ضرب على بطنها حتى أسقطت فسمي السقط محسنا. والروايه بذلک مشهوره عندهم. وما أرادوا من إحراق البيت عليها حين التجأ إليها قوم وامتنعوا من بيعته. وليس لأحد أن ينکر الروايه بذلک، لأنا قد بينا الروايه الوارده من جهه العامه من طريق البلاذري وغيره وروايه الشيعه مستفيضه به، لا يختلفون في ذلک.

‏از کارهايي بر ابوبکر که ناروا دانسته‌اند؛ زدن‌ ‌ فاطمه‌ عليها السلام‌ توسط آن‌ها است. روايت‌ شده‌ است‌ که‌: آن‌ها‌ فاطمه‌ را با شلاق‌ زدند. و در روايت ‌مشهوري‌ که‌ شيعيان در آن اختلاف ندارند ، آمده است که:‌ عمر به شکم‌ فاطمه‌ عليها السلام زد که بر اثر آن، جنين‌ خود را سقط‌ کرد؛ و آن‌ جنين‌ محسن‌ نام گذاري شده است. روايات‌ اين قضيه‌ در ميان‌ شيعيان‌ مشهور است‌. و يکي از کارهاي ابوبکر که‌ ناروا شمرده‌اند اين است که: چون‌ گروهي‌ به [خانه] فاطمه‌ پناه آوردند‌ و از بيعت‌ امتناع‌ کردند، آن‌ها قصد داشتند خانه‌ را به‌ روي‌ فاطمه‌ آتش‌ بزنند. هيچکس‌ نمي‌تواند روايات‌ اين قضيه‌ را انکار کند؛ زيرا ما روايات‌ آن‌ را از طريق‌ عامه‌ را از بلاذري‌ و ديگران نقل کرديم و روايت‌ شيعه نيز در اين زمينه‌ مستفيض است است‌ و هيچ شيعه‌اي آن اختلاف نکرده است‌.

الطوسي، أبو جعفر محمد بن الحسن (المتوفي 460 ق)، تلخيص الشافي‏، ج3 ص156، لملاحظات: مقدمه و تحقيق از حسين بحر العلوم، دار النشر: انتشارات المحبين – قم، الطبعة: اول‏، سنة الطبع: 1382ش.

شيخ طوسي که در قرن چهارم و پنجم مي زيسته است، مظلوميت حضرت زهرا سلام الله عليها را مساله اي مسلم نزد شيعه بيان و حتي جزئيات آن مانند: سقط جنين آن حضرت با ضربه عمر، تصميم ابوبکر به آتش زدن زدن خانه آن حضرت را با صراحت تمام بيان کرده است.

2.نظرات علماي اهل سنت

در اين بخش به نظرات تني از علماي اهل سنت پيرامون اين عقيده شيعه اشاره مي شود.

1.ضرار بن عمرو غطفاني متوفاي قرن دوم قمري

ضرار بن عمرو که از بزرگان معتزلي مذهب سني بوده و تاريخ وفات وي 181 تا 190 ذکر شده است، ضمن اشاره به عقيده شيعيان در زمان خود، مي نويسد:

وأن أبا بکر وعمر ظلما وضربا فاطمة بنت رسول الله بنت رسول الله حتى ألقت جنينا.

[شيعيان بر اين اعتقاد هستند که] ابوبکر و عمر به فاطمه ظلم کرده و او را زدند تا اينکه جنيني را سقط کرد.

الغطفاني، ضرار بن عمرو (المتوفى 181-190 هـ)، التحريش، ص52، تحقيق: حسين خانصو/محمد کسکين، الناشر: دار ابن حزم، الطبعة: الأولى، 1435 هـ – 2014 م.

آنچه كه در اين گزارش حائز اهميت است، اشاره به عقيده شيعيان در قرن دوم هجري نسبت به شهادت حضرت زهرا سلام الله عليها و نقش ابابکر و عمر در ضرب و جرح آن حضرت که در نتيجه منجر به سقط حضرت محسن عليه السلام گرديد، مي باشد.

3.مطهر بن طاهر مقدسي متوفاي 355 قمري

مقدسي که از مورخين قرن چهارم هجري مي باشد و شهرت او نيز به علت تأليف کتاب «البدء والتاريخ» اوست، ضمن معرفي حضرت زهرا سلام الله عليها پيرامون عقيده شيعه مي نويسد:

ولدت محسناً وهو الذي تزعم الشيعة أنها أسقطته من ضربة عمر.

فرزندي به نام محسن را به دنيا آورد، او هماني است که شيعه معتقد است در اثر ضربه عمر او را سقط کرد.

المقدسي، المطهر بن طاهر( الوفاة: 507هـ )، البدء والتاريخ، ج1، ص20، دار النشر: مكتبة الثقافة الدينية – بورسعيد.

اين عبارت نيز اعترافي از مقدسي پيرامون عقيده شيعيان پيرامون سقط حضرت محسن عليه السلام است هر چند مقدسي دچار اشتباهي مختصر شده و آن اينکه گمان کرده است حضرت محسن عليه السلام به دنيا آمده است، در حالي که آن کودک معصوم سقط گرديد و بسياري از علماي اهل سنت نيز بدان تصريح کرده اند.

3.قاضي عبد الجبار متوفاي 415 قمري

عبد الجبار بن احمد الهمذاني معروف به «قاضي عبد الجبار» از استوانه هاي حديثي سني پيرامون اعتقاد شيعيان درباره شهادت حضرت زهرا عليها السلام و اقامه عزا بر ايشان و حضرت محسن عليه السلام مي نويسد:

ولکن دعاوى الرافضة في ضرب فاطمة عليها السلام وقتل ولدها.

اما ادعاهاي روافض مبني بر مضروب شدن [حضرت] فاطمة عليها السلام و کشتن فرزندش.

القاضى عبد الجبار بن أحمد بن عبد الجبار الهمذاني الأسد أبادي، أبو الحسين (متوفاي 415هـ)، تثبيت دلائل النبوة، ج1، ص240، حققه وقدم له: الدکتور عبد الکريم عثمان،، دار النشر: دار العربية للطباعة والنشر والتوزيع، بيروت – لبنان.

هر چند قاضي عبد الجبار با نقل اين روايت در صدد است تا اين اعتقاد را رد کند، اما آنچه حائز اهميت است، اعتراف بر اين اعتقاد در زمان او مي باشد که اعتقاد به مضروب شدن حضرت زهرا سلام الله عليها و کشتن فرزند ايشان از اعتقادات شيعه در زمان او بوده است.

وي همچنين در جلد دوم کتابش نيز پيرامون اعتقاد شيعه نيز مي نويسد:

وأنتم تدّعون ما هو في الظهور أعظم من هذا، من أن فاطمة عليها السلام ضربت وقتل جنينها في بطنها جهارا بمشهد من العباس وعلي وجميع بني هاشم وبمشهد من المهاجرين والانصار وهم أکثر ما کانوا وأوفر.

و شما (شيعيان) چيزي را ادعا مي کنيد که بزرگ تر از اين است و آن هم اين است که اعتقاد داريد فاطمة عليها السلام مضروب شد و جنينش در شکمش در مقابل عباس (عموي پيامبر) و علي و تمام بني هاشم و در مقابل مهاجرين و انصار که با تعداد بيشتري در آن جا حاضر بودند، کشته شد.

القاضى عبد الجبار بن أحمد بن عبد الجبار الهمذاني الأسد أبادي، أبو الحسين (متوفاي 415هـ)، تثبيت دلائل النبوة، ج1، ص240، حققه وقدم له: الدکتور عبد الکريم عثمان،، دار النشر: دار العربية للطباعة والنشر والتوزيع، بيروت – لبنان.

صرف اعتراف قاضي عبد الجبار براي اثبات اينکه اين تفکر و اعتقاد در آن زمان نيز شهرت داشته است، کافي است و از افرادي همچون او نبايد توقع داشت که نسبت به اين عقيده برنتابد.

قاضي عبد الجبار در ادامه، ضمن نام بردن تعدادي از علماي شيعه من جمله شيخ مفيد رضوان الله تعالي عليه، تصريح دارد اين بزرگان ضمن اعتقاد به شهادت حضرت زهرا سلام الله علهيا توسط خليفه دوم، بر آن حضرت گريه کرده و مراسم نوحه سرايي بر پا مي کردند:

وفي هذا الزمان منهم مثل أبي جبلة إبراهيم بن غسان، ومثل جابر المتوفي، وأبي الفوارس الحسن بن محمد الميمدي وأبي الحسين أحمد بن محمد بن الکميت، وأبي محمد الطبري، وأبي الحسن الحلبي، وأبي يتيم الرلباى، وأبي القاسم النجاري، وأبي الوفا الديلمي، وابن أبي الديس، وخزيمة، وأبي خزيمة، وأبي عبد الله محمد بن النعمان، فهؤلاء بمصر وبالرملة وبصور، وبعکا وبعسقلان وبدمشق وببغداد وبجبل البسماق. وکل هؤلاء بهذه النواحي يدّعون التشيع ومحبة رسول الله صلّى الله عليه وسلم وأهل بيته، فيبکون على فاطمة وعلى ابنها المحسن الذي زعموا أن عمر قتله.

و در اين زمان از جمله ي آن ها مانند ابي جبلة ابراهيم بن غسان و جابر و ابو الفوارس حسن بن محمد ميمدي و ابو الحسين احمد بن محمد بن الکميت و ابو محمد طبري و ابو الحسن حلبي و ابو يتيم و ابو القاسم نجاري و ابو الوفا ديلمي و ابن ابي الديس و خزيمه و ابي عبد الله محمد بن النعمان هستند که در مصر و رمله و صور و عکا و عسقلان و دمشق و بغداد و جبل بسماق سکونت دارند و همه اين ها در اين مناطق ادعاي تشيع و محبت رسول الله و اهل بيتش را دارند و بر فاطمه و فرزندش محسن که اعتقاد دارند عمر او را کشته است گريه مي کنند.

القاضى عبد الجبار بن أحمد بن عبد الجبار الهمذاني الأسد أبادي، أبو الحسين (متوفاي 415هـ)، تثبيت دلائل النبوة، ج1، ص594-595، حققه وقدم له: الدکتور عبد الکريم عثمان،، دار النشر: دار العربية للطباعة والنشر والتوزيع، بيروت – لبنان.

و در ادامه تصريح دارد که علماي شيعه در عزاي حضرت زهرا سلام الله عليها اقامه عزا مي کردند:

ويقيمون المنشدين والمناحات في ذلک.

و در اين زمينه مجالس مداحي و نوحه برپا مي کنند.

القاضى عبد الجبار بن أحمد بن عبد الجبار الهمذاني الأسد أبادي، أبو الحسين (متوفاي 415هـ)، تثبيت دلائل النبوة، ج1، ص595، حققه وقدم له: الدکتور عبد الکريم عثمان،، دار النشر: دار العربية للطباعة والنشر والتوزيع، بيروت – لبنان.

با دقت در سخنان قاضي عبد الجبار، به اين نکته مي رسيم که سابقه اعتقاد به شهادت و مظلوميت و حتي جزئياتي که در جريان شهادت آن حضرت دخيل بوده است، از اعتقادات شيعيان در قرون اوليه اسلام بوده است که خود حائز اهميت است.

نتيجه:

اعتقاد شيعه به شهادت حضرت زهرا سلام الله عليها توسط جريان حاکميت و مظلوميت آن حضرت در قرون گذشته و حتي در زمان ائمه اهل بيت عليهم السلام مساله اي است که مورد توجه بوده و حتي علماي اهل تسنن نيز به اين مساله اشاره داشته اند.

 ولي عصر عج