مذهبی

رابطه جنسی در روایات

در این مطلب از سایت تریپ لند به رابطه جنسی در روایات می پردازیم. پس به شما پیشنهاد می کنیم حتما تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.

 

چکیده :
در مجموع این مقاله پیرامون ازدواج و مسائل آن است. در ابتدا با اهمیّت ازدواج شروع می‌شود. با آیات و روایات ادامه پیدا می‌کند؛ و بعد به صورت تخصّصی وارد موضوع روابط جنسی با توجه به احکام و روایات می‌شویم. از جمله مسائل مهم و اساسی در ازدواج مسئله روابط جنسی است؛ که بسیاری از اختلافات و مشکلات با توجّه دقیق به این مطلب حل خواهد شد. در این بحث مطالبی پیرامون آمیزش، زیبایی و جمال، مرتب بودن، آرایش، نظم، بوی خوش، بهداشت و نظافت، بهداشت روانی، رهبانیّت، سرگرمی، حیاء، آداب آمیزش، یاد خدا، عمر جاودانه، علاج هیجان جنسی و در نهایت نتیجه مورد تحلیل قرار می‌گیرد. در مجموع، سخن از توجّه به مطلب روابط زناشویی و به خصوص جنسی است که چه بسا افراد زیادی در جامعه ما به جهت کم اهمیّت دانستن این مطلب و عدم توجه به درخواست طرف مقابل اعم از زن و شوهر با مسائل روانی گسترده دست و پنجه نرم می‌کنند؛ از این باب بر آن شدم که پیرامون این بحث از مسائل ازدواج را به صورت جزئی‌تری مورد بررسی قرار دهم. امید است؛ به این هدف نائل گردم.
مقدمه
وَانْکِحُوا الایامی مِنْکُم و الصّالحینَ مِن عِبادکُم وَ امائِکُم …،(1)
مردان بی زن، زنان بی شوهر و بندگان صالح خود را به نکاح آورید، اگر فقیر هم باشند خداوند از فضل خویش آنها را بی نیاز می‌سازد و خداوند وسعت دهنده داناست.
در آ‌غاز سخن با آیه فوق بحث را شروع می‌کنیم. خداوند در این آیه به بزرگترها دستور می‌دهد که حتّی اگر جوانان فقیر و محروم هستند و امکانات تشکیل زندگی و خانواده را ندارند وظیفه شماست که امکانات را برایشان فراهم کنید و آنها را به ازدواج دعوت نمایید. طبیعی است؛ اگر نسل جوان دارای امکانات بود خود به این امر مقدّس همت می‌ورزیدند؛ ولی عواقب شوم تأخیر ازدواج و عدم یاری رسانی به نسل جوان برای تشکیل خانواده بر دوش بزرگان قوم، فامیل، دولت و ملّت است با این سخنان وارد این موضوع می‌شوم که از مهّمترین مسائل بعد از ازدواج مسائل جنسی است؛ که باید بیش از پیش به صورت دقیق و تخصّصی از نظر دیدگاه دین مبین اسلام مورد بررسی قرار گیرد؛ که چه بسیاری از مشکلات روحی و روانی در خانواده‌ها به این امر و عدم دقّت در آن باز می‌گردد. امید است بتوانیم با پرداختن به آن باری هر چند کم از دوش اجتماع بردارم و رسالت خویش را آنگونه که رضایت حقّ در آن است انجام دهم.
واژگان کلیدی : آمیزش ، زیبائی ، ازدواج ، همسر
اهمیّت ازدواج
پیرامون موضوع ازدواج در اسلام و اهمیت آن در بنیان خانواده و در پرتوی آن اجتماع صحبت بسیار است. این سنت حسنه در بر دارنده ابعاد فردی و اجتماعی بسیاری است. ظرفیّت‌سازی فردی و اجتماعی یکی از ابعاد مهّم در ازدواج است. آن زمان که انسانی در جایگاه فردی از افراد خانواده و در حقیقت رکن اساسی و اصلی یعنی زن و شوهر واقع می‌شود، غیر از خود باید در امور دیگران را هم مدّ نظر قرار دهد، و به آنها اهمیت دهد. قبول کردن دیگران در کنار خویش با وجود اختلافات فکری و شخصّیتی بسیار اهمیّت دارد؛ زیرا هیچ انسانی مثل انسان دیگر نیست. جمع شدن در عین وجود اختلافات نیاز به ظرفیّت دارد، با وجود اینکه انسان دائم در حال امتحان است؛ ازدواج امتحان بزرگی برای افراد خواهد بود؛ چه بسیار افرادی که خود و جامعه آنها را خوب و متعالی فرض می‌کرد؛ ولی در ازدواج موفق نبودند؛ و چه بسیار افراد بد و پست که به واسطه ازدواج در اوج قرار گرفتند؛ این نشان از ناشناخته بودن ازدواج در جامعه است. انسان با ازدواج کامل می‌شود و بهتر از بگوییم تجزیه می‌شود؛ و نا خالصیهایش نمایان می‌شود. اگر استقامت کند بارور و شکوفا، و در غیر اینصورت دچار ضعف و بدبینی و دیگر مشکلات خواهد شد؛ برای خود و دیگران مانع پیشرفت خواهد شد. به واسطه ازدواج زندگی او محور و آرامش پیدا می‌کند. قرآن مجید هدف از ازدواج را آرامش، صفا، صمیمیت و رحمت می‌داند. «خلق لَکُمْ مِن اَنْفُسِکُمُ اَزْواجاً لِتَسْکُنُوا اِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوُدَهً وَ رَحْمَه» (2)
پس باید نسبت به تکمیل نسل جوان و قراردادن محور آرامش و آسایش او همّت ورزیده تا از گناه و انحراف مصون و محفوظ بماند.
حضرت رسول اکرم (ص) می‌فرماید:
اذا جاءکم من ترضون خلقه و دینه فزوجوه الاّ تفعلوه تکن فتنه فی الارض و فساد کبیر (3)
هنگامی که فردی به عنوان خواستگاری آمد که از نظر خلق، اخلاق و دیانتش راضی هستید؛ پس او را به ازدواج در آورید. اگر چنین نکردید فتنه و فساد بزرگ بر روی زمین بوجود خواهد آمد. راستی این فتنه و فساد همین بالا بودن آمار جرم، جنایت و انحرافات اجتماعی نیست که جهان را در بر گرفته است و یک جامعه اسلامی باید از آن پاک و مبّرا باشد.
ازدواج به موقع نیز یکی از نیازهای مهم و اساسی نسل جوان است و تأخیر یا عدم امکان ازدواج مشکلات فراوانی را برای خانواده و جامعه بوجود می‌آورد. از آنجایی که یکی از مهمترین مسائل در ازدواج بحث روابط جنسی است و اطلاعات دینی و مذهبی راجع به این موضوع کمتر در دسترس افراد هست؛ به این نتیجه رسیدم که از این باب موضوع ازدواج را مورد بررسی قرار دهم؛ و بخشی از مسائل این موضوع را مورد تحلیل قرار خواهم داد.
آمیزش جنسی
بهترین لذت
اّلّذُّ الأشیاءِ مُباضَعَهُ النّساءِ
امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ لذّتی برای مردم در دنیا و آخرت بیشتر از لذّاتی که از زنها می‌برند نیست. سپس حضرت با قرائت آیه 15 سوره آل عمران فرمودند: همانا اهل بهشت (نیز) در بهشت از چیزی مثل آمیزش جنسی لذّت نمی‌برند حتّی از خوراکی و نوشیدنی (4)
و در حدیث دیگری امام صادق علیه‌السلام از اصحاب خود سؤال نمود که لذیذترین چیزها چیست؟ هر کدام چیزی گفتند، حضرت فرمودند: لذیذترین چیزها آمیزش جنسی با زنان است. (5)
مؤلف گوید: آوردن این احادیث از زبان رهبران اسلامی که مظهر معنویّت و زهد و علم هستند از این جهت است که روشن گردد، دینداری و دستورات دینی تنها جنبة معنوی نداشته، و اسلام به کامجوئی و لذّت‌های حلال نه تنها بی‌توجّه نیست بلکه آن را مورد تشویق نیز قرار می‌دهد. آمیزش حلال ثواب دارد
امام صادق علیه‌السلام در ضمن حدیثی از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه و‌آله نقل فرمود: که حضرت به ابوذر فرمودند: برو نزد خانواده‌ات تا پاداش بری، ابوذر پرسید: یا رسول‌الله، آیا نزد ایشان روم پاداش می‌برم؟
حضرت فرمود: همچنانکه اگر از راه حرام اقدام کنی گناه کرده‌ای اگر به حلال باشد پاداش می‌بری (6)
در حدیث دیگری حضرت نقل فرمود که روزی پیامبر وارد اتاق همسرش ام‌سلمه شد بوی خوبی استشمام نمود، سؤال فرمود که آیا حولاء (نام زنی است که با عطر سر و کار داشته است) اینجا آمده است؟ ام‌سلمه گفت: الان اینجاست و از شوهرش شکایت دارد، حولاء آمد و به حضرت عرض کرد: پدر و مادرم فدایت باد، همسرم از من روی می‌گرداند.
حضرت فرمود: بوی خوش را برایش افزون کن، عرض کرد هیچ عطری نمانده که نزده باشم با این حال از من روی می‌گرداند.
حضرت فرمود: ای کاش می‌دانست که با روی آوردن به تو چه نصیبش می‌شد؟، پرسید چه نصیبش می‌شد؟ حضرت فرمود: همینکه بطرف تو می‌آمد دو فرشته او را در برگرفته، همچون مجاهدی خواهد بود که در راه خدا شمشیر کشیده. جهاد می‌کند و چون آمیزش کند گناهان او همانند برگ درخت فرو می‌ریزند و هنگامی که غسل کند از گناهان بیرون رود. (7)
آمیزش یک نیاز است نه هوس
ازدواج و زناشوئی یک مسأله تشریفاتی نیست که بصورت آداب و رسوم بی‌محتوا انجام گیرد، بلکه ازدواج بمعنی پاسخ دادن به یک نیاز حیاتی در انسان است، که زن و مرد بواسطه انجام آن برای سعادت خود و اجتماع اقدام می‌کنند.
اگر به ازدواج از این دید، یعنی بعنوان یک نیاز نگاه کنیم، نسبت به آمیزش جنسی و همبستری میان زن و شوهر نظری منطقی و عاقلانه خواهیم داشت.
در این میان یکی از مهمترین پایه‌ها و ارکان هر ازدواج و زناشوئی حقیقی، تأمین نیازهای جنسی و لذّت جوئی‌های شهوی است، و اصولاً اهمیّت و فضیلت ازدواج در حدّ بالائی در گرو ارضاء همین غریزه جنسی پسر و دختر است عمل کامیابی و لذت جوئی گر چه به ظاهر مثل سایر جانداران انجام می‌گیرد.
آمیزش را منطقی و کامل انجام دهید
اما در انسان علاوه بر غریزه با فکر و روحیّات نیز همواره است، و به همین جهت، عمل آمیزش در انسان، به صورت برخورد دو نیروی جامد و بی‌احساس صورت نمی‌گیرد، و اگر کسی گمان کند، به صرف دفع منی و شهوت، به اهداف ازدواج رسیده است، در اشتباه است یک آمیزش کامل می‌تواند، روح و جسم طرفین را معتدل کند، استعدادها را شکوفا کند، صفا و صمیمیّت را برای طرفین به ارمغان آورد.
و این کار میّسر نیست، جز به کمک احساسات واندیشه و بکار بردن روشهای متناسب، گر چه جزئیات عمل آمیزش، قابل تذّکر نیست و بخاطر غریزی بودن آن، طرفین خصوصّیات متناسب را انتخاب می‌کنند، اما گفتن مطالب اساسی و تدابیر مهمی که احیاناً ممکن است مورد غفلت قرار گیرد همچنانکه در روایات آمده، لازم است.
زن و شوهر همواره باید برای یکدیگر مظهر جمال و زیبائی باشند
التذاذ و کامیابی در زندگی زناشوئی، اگر بمعنی همبستری و مقاربت باشد، محدود به زمان و مکان خاصی و هر چند روز یکبار صورت می‌گیرد، اما ارضاء غریزه جنسی تنها به مقاربت خلاصه نمی‌شود، بلکه زن و شوهر همیشه باید در مقابل یکدیگر به گونه‌ای ظاهر شوند، که برای دیگری مظهر جمال و صفا و زیبائی باشند.
زن یا مردی که سر و صورت و لباس او همواره نامناسب و یا کثیف است، و یا خانه و فرزندانش تمیز و مرتب نیست ، از دید همسر خود ساقط می‌شود.
حس زیبائی جوئی و دوست داشتن تمیزی و منظّم بودن، همیشه زنده است، و طرفین می‌بایست از آن غافل نشوند، با همین نظر است که زن و مرد هیچگاه نباید با انجام کاری یا حالتی دیگری را از خود منزجر کنند، کثیف بودن، و یا کثیف کاری کردن، و ناهنجار در مقابل هم ظاهر شدن، به روابط زناشوئی لطمه می‌زند.
زن و مرد نباید، تمیزی و زیبایی و مرتّب بودن را برای دیگران یا میهمان قرار دهند، ولی در چشم یکدیگر بصورت زشت جلوه کنند، صفای زندگی به شور و علاقه زن و شوهر به یکدیگر است، نه اینکه در مقابل دیگران تظاهر به زیبائی و تمیزی کنند ولی این زیبائی را از همدیگر دریغ دارند.
زن باید همواره مرتب باشد
لا یَنْبَغی لِلْمَرْأهِ اََنْ تُعَطِّلَ نَفْسَها وَ اِنْ تُعَلِّقْ فی عُنُقِها قَلادَهً
امام باقر(ع) فرمود: شایسته نیست زن خود را رها کند و زینت نکند گر چه با یک گردنبند باشد. (8) (زن باید برای شوهرش همیشه مظهر جمال و تمیزی باشد تا از نظر شوهر سقوط نکند و دیگران چشمان او را پر نکنند).
بهترین آرایش
عَلَیْها اَنْ تَتَطَیَّبَ بِأطْیَبِ طیبها وَ تَلْبَسَ اَحْسَنَ ثِیابِها وَ تُزَیِّنَ بِأحْسَنِ زینَتِها وَ تَعْرِضَ نَفْسَها عَلَیْهِ غُدْوَهً وَ عَشِیَّهً
پیامبر اکرم (ص) فرمود: بر زن لازم است که بهترین عطر خود را بکار برد و بهترین لباس را بپوشد و به زیباترین شکل زینت کند و خود را صبح و شام بر شوهرش عرضه کند (9) (چرا که مرد در اثر رفت و آمدهای خارج منزل اگر تمایل جنسی داشته باشد راه وسوسه شیطان بسته باشد).
امام باقر علیه السلام خود را برای همسرش مرتب می‌نمود
مردی بنام حسن زیات گوید: من و دوستم نزد حضرت امام محمد باقر علیه‌السلام رفتیم، حضرت را دیدیم که در اتاقی مرتب و زینت شده نشسته با لباسی زیبا و چشمها را سرمه کشیده و محاسن خویش را معطر نموده است، سؤالاتی داشتم پرسیدیم، وقتی خواستیم برویم حضرت به من فرمود: فردا تو و رفیقت بیائید پیش من، عرض کردم به چشم فدایت شوم، فردا که خدمت حضرت رسیدیم، دیدم که – برعکس دیروز- حضرت در اتاقی نشسته که جز حصیر در آن نیست، و لباس ضخیمی هم پوشیده است، حضرت به رفیق من فرمود: ای برادر اهل بصره، تو دیروز که نزد من آمدی، من در اتاق همسرم بودم، دیروز موعد او بود، اتاق هم اتاق او، اثاث همه اثاث او بود، او خود را برای من زینت کرده بود، من هم بایست متقابلاً خود را برایش زینت می‌کردم، سپس فرمود: در دلت چیزی (شبهه‌ای) نیاید.
رفیقم عرض کرد: فدایت شوم در دلم چیزی خطور کرد اما الان بخدا هر چه بود بر طرف شد و دانستم که حق همان است که فرمودی (10) (یعنی مبادا کسانی بخاطر برداشت نابجا معنویت و زهد، از آراستن خود و لذّت جوئی حلال امتناع کنند).
زن و زینت
لابَأسَ عَلَی الْمَرأهِ بِما تَزَیَّنَتْ بِهِ لِزَوْجِها
امام باقر (ع) فرمود: هر چه زن برای شوهرش زینت کند مانعی ندارد(11) (مبادا بانوان تمیزی، آرایش، لباس زیبا پوشیدن و سایر اموری که موجب زینت آنهاست را با دینداری و زهد و اقتصاد در زندگی منافی ببینند).
زن و بوی خوش
لِتُطَیِّبِ الْمَرْأهُ الْمُسْلِمَهُ لِزَوْجِها
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: زن مسلمان باید خود را برای شوهرش خوشبو کند (12) (سعی اسلام بر این است که در مقابل آنهمه دستورات اکید بر ممانعت از شهوترانی، زن و شوهر چنان با یکدیگر برخورد کنند که غریزه جنسی یکدیگر را اشباع کرده و زمینه فساد از بین برود).
زیبائی و مرتب بودن عفت را زیاد می‌کند
امام رضا (ع) از پدرانش روایت کند که فرمودند: زنان بنی اسرائیل از عفت به بدکاری کشیده شدند و علتش چیزی نبود مگر اینکه شوهرانشان به خودشان نمیرسیدند و فرمود زن از تو همان می‌خواهد که تو از او می‌خواهی (13) (زیبائی و نظافت و تمیزی را با همسرانتان رعایت کنید).
بهداشت و نظافت هنگام آمیزش
بهتر است زن و مرد قبل از آمیزش خود را تمیز کنند، مخصوصاً آلات تناسلی را با آب بشویند، بر زن و مرد لازم است که قبل از آمیزش مثانه را از ادرار خالی کنند، مخصوصاً برای زن، و بعد از آمیزش نیز حتماً ادرار کنند، تا گرفتار عفونتهای تناسلی نشوند. عدم رعایت بهداشت ممکن است مرد و زن را به بیماریهای میکروبی و یا انگلی و یا ویروسی دچار کند. اگر ناحیه تناسلی بخاطر ماندن چرک و کثافات و رسوبهای دیگر در شیارهای پوستی یا از باقیمانده‌های قاعدگی و ادرار بوی زننده دارد، می‌بایست قبل از آمیزش با آب ملایم و صابون آن را شستشو داد، مخصوصاً اگر زن استحمام بگیرد بوی خاصی از بدن او بلند می‌‌شود که برای غالب شوهران خوشایند است.
یک دستور بهداشتی روانی
پیامبر اکرم (ص) به حضرت علی علیه‌السلام فرمود: هنگام آمیزش با همسرت از دو دستمال جداگانه استفاده کنید و با یک دستمال خود را پاک نکنید (14) (عدم رعایت این نکته از نظر بهداشت و همچنین روانی اثر نامطلوب دارد).
روش پیامبر رهبانیّت نیست
امام صادق علیه‌السلام روایت کند که: همسر مردی بنام عثمان ابن مظعون نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمد، و از بی توجهی شوهرش نسبت به او شکایت کرده گفت: او روزها را روزه و شبها را عبادت می‌کند! پیامبر اکرم با شنیدن این کلام چنان ناراحت شد که به سرعت به نزد وی آمد، عثمان مشغول نماز بودة با دیدن پیامبر نماز را پایان داد، حضرت فرمود: ای عثمان خداوند مرا به رهبانیت (دوری از حلال دنیا) نفرستاده است، من مبعوث شده‌ام به شریعت پاک و آسان، من روزه می‌گیرم، نماز می‌خوانم، با همسرم آمیزش هم می‌کنم، هر کس روش مرا می‌خواهد ، بمن اقتدا کند، و نکاح هم از سنت من است. (15)
آمادگی و هماهنگی در ارضاء غریزه جنسی
آمیزش هنر است
آمیزش کامل وقتی صورت می‌گیرد که زن و مرد در شرائط مناسب از نظر جسمی و روحی، دو مرحله را با موفقیّت انجام دهند.
مرحله اول: آماده ساختن تمایل جنسی در دو طرف و مرحله دوم: هیجان و اوج لذّت وانزال منی، که این دو مرحله باید منظم و پشت سر هم انجام پذیرد، آن هم با روش زیبا و مرتّب.
هر گاه یکی از ایندو مرحله ناقص انجام گیرد، سرچشمه بعضی ناراحتی‌های جسمی و روحی می‌گردد.
آری آمیزش جنسی یک هنر است، و هنرمندان این صحنه، زن و شوهر هستند که باید با ذوق و احساسات و سلیقه خود هنرمندانه آن را برگزار کنند.
در دستورات حکیمانه رهبران اسلامی به این مرحله حساس یعنی مرحله آماده‌سازی برای آمیزش بطور دقیق تذّکر داده شده است.
با شتاب اقدام نکنید
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی یکی از شما آمیزش می‌کند، همانند پرنده‌ها بطرف زن نرود (یعنی با عجله و شتاب اقدام نکند) صبر کند و خود را نگه دارد. (16)
و در حدیث دیگری پیامبر اکرم در ضمن حدیثی فرمود: آمیزش کردن مرد با اهل خود بدون بازی یک نوع جفاست . (17)
هماهنگی در ارضاء
امام صادق (ع) فرمود: بعضی از شما چنان نزد همسر خود می‌رود که وقتی (خود ارضاء شد) و بلند شد اگر همسرش (در اثر هیجان شهوت و عدم ارضاء) انسان سیاهی را هم پیدا کند با او در آمیزد، چون کسی آمیزش می‌کند مقداری با هم بازی کنند (تا هر دو اشباع شوند) این عمل آمیزش را کاملتر می‌کند (توجه دارید که اسلام فقط نماز و روزه و یک سلسله اعمال مخصوص نیست بلکه از هر جهت اعتدال جامعه و فرد را در نظر دارد حتی به میل جنسی که بسیاری آن را مخالف دینداری می‌دانند عنایت دارد). (18)
سرگرمی خوب
پیامبر اکرم(ص) فرمود: سرگرمی مؤمن جز در سه چیز باطل است، در فراگیری اسب سواری، در تیراندازی و در بازی کردن مرد با همسر خویش (هنگام آمیزش) این سه حقّ است. (19)
منابع تحقیق :
1- قرآن
2- بحار: مجلسی- محمدباقر – بیروت – داراحیاه التراث العربی – بیروت لبنان- 1403ق
3- خورشید معرفت، ج 1 موسوی غروی – محمدجواد- انتشارات جاوید – بی‌جا- بی‌تا
4- سفینه البحار – عباس قمی (بی جا) دارالاسوه الطباعه و النشر- 1414ق
5- فروع کافی – کلینی- محمدبن یعقوب بن اسحاق الکلینی الرازی – تهران – دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا
6- کافی – کلینی- محمدبن یعقوب بن اسحاق الکلینی الرازی – تهران – دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا
7- لئالی الاخبار- محمدنبی التویسره نی- تهران – جهان – 1371 شمسی
8- میزان الحکمه/ ج7/ باب فساد قم- حوزه علمیه قم- دفتر تبلیغات اسلامی – مرکز انتشارات 1369
9- وسائل: محمدبن الحسن الحرالعاملی: تهران/ اسلامیه/ 1367
پی نوشت ها :
1- سوره روم/ آیه 21
2 – سوره روم، آیه 21
3 – خورشید معرفت، ج 1 و میزان الحکمه؛ ج 7، باب فساد.
4 – کافی ج 5 ص 321
5 – کافی ج 5 ص 321 و 496.
6 – کافی ج 5 ص 321 و 496.
7 – فروع کافی ج 5 ص 496
8 – وسائل ج 14 ص 118 و ص 112.
9 – وسائل ج 14 ص 118 و ص 112.
10 – بحار ج 46 ص 393
11 – وسائل ج 14 ص 177
12 – بحار ج 100 ص 245
13 – لئالی الاخبار ج 3 ص 237
14 – وسائل ج 14 ص 188
15 – فروغ کافی ج 5 ص 494
16 – کافی ج 5 ص 497
17 – وسائل ج 14 ص 82 و 83.
18 – وسائل ج 14 ص 82 و 83.
19 – وسائل ج 14 ص 82 و 83.


شاید این مطالب را هم بپسندید:

ثواب رابطه زناشویی

عدم تمایل به رابطه زناشویی

نزديكي جنسی در دوران نامزدي

علت خیانت شوهر به زن چیست

عجله نکنید
اِذْ اَرادَ اَحَدُکُمْ اَنْ یَأتیَ زَوجَتَهُ فَلا یُعَجِّلْها فَأنَّ لِلْنِساءِ حَوائج
حضرت امیر (ع) فرمود: وقتی کسی خواست با همسرش همبستر شود با عجله رفتار نکند که زنها نیز حاجتی دارند. (4) (مرد نباید فقط بفکر اطفاء شهوت خویش باشد بلکه باید زن و مرد همدیگر را اشباع کنند تا تفاهم کامل میان آنها برقرار باشد).
چشمان فتنه انگیز
امیرالمؤمنین (ع) در میان اصحاب خود نشسته بود که زن زیبائی عبور کرد، آن گروه با چشمان خود به آن زن خیره شدند حضرت فرمود: چشمهای این شترهای نر خیره است و همین علت نشاط (جنسی) آنهاست، چون کسی به زنی نگاه کند و خوشش آید با همسرش آمیزش کند، چرا که او هم زنی است مانند زن دیگر یکی از خوارج (منافقین مسلح) صدا زد خدا بکشد این کافر را چقدر داناست، اصحاب برجستند تا او را بکشند حضرت فرمود: صبر کنید همانا (جزای او) ناسزاگویی در مقابل ناسزاگوئی یا بخشش در مقابل گناه است، (5) یعنی ناسزای او جوابش یا یک ناسزای متقابل است یا عفو از او نه اینکه او را بکشید. البته مخفی نماند که از نظر روایات اسلامی و حکم شرعی کسی که به امیرالمؤمنین یا یکی از ائمه علیه‌السلام ناسزا گوید حکمش قتل است ولی حضرت امیر ‌(ع) این کار را در آن موقعیت صلاح ندانست شاید بخاطر اینکه این کار بعدها مستمسکی برای بهانه جویان در کشتن مخالفین ایجاد نکند.
و در حدیث دیگری حضرت فرمود: چون یکی از شما به زنی نگاه کند و متعجب شود نزد همسر خود رود که نزد او همانند آنچه دیده است هست، پس برای شیطان بر قلب خود راه باز نکند، چشم خود را از آن زن برگیرد و اگر همسر ندارد دو رکعت نماز بخواند و خدا را بسیار حمد گوید و بر پیامبر صلوات فرستد و سپس از فضل خداوند سؤال کند، و خداوند بر اثر این اعمال از رأفت خود به او عطا می‌کند (نیروئی) که او را (از وسوسه شیطان) در امان می‌دارد. (6)
بانوان توجّه کنند
امام صادق (ع) فرمود: زنی نزد پیامبر بخاطر کاری آمد حضرت فرمود شاید تو از آن زنان معطل کن هستی؟ پرسید اینها کیانند یا رسول الله؟ حضرت فرمود: زنی است که شوهرش با او کاری دارد (تمایل جنسی دارد) ولی او آنقدر معطّل می‌کند تا شوهر بخواب می‌رود، این زن همواره مورد لعنت ملائکه است تا شوهرش بیدار شود. (7)
و در حدیث دیگری پیامبر اکرم به بانوان فرمود: نماز خود را طول ندهید تا شوهران خود را ممنوع کنید (یعنی شوهر را اگر تمایل جنسی دارد معطل نکنید و لو به طولانی‌ کردن نماز) (8)
بانوان امتناع نکنند
در روایت است که زنی نزد پیامبر اکرم (ص) آمد و از حقوق شوهر که بر عهده زن است پرسید: حضرت ضمن بیاناتی که در فصل حقوق زن و شوهر خواهد آمد از جمله فرمود:
زن نباید شوهر را (از بهره وری جنسی) از خود منع کند، گر چه بر پشت مرکب سوار باشد. (9)
حیاء بد و خوب
خَیْرُ نِسائِکُمْ الَّتی اِذا خَلَتْ مَعْ زَوْجِها خَلَعَتْ لَهُ دِرْعَ الْحَیاءِ وَ اِذا لَبِسَتْ مَعَهُ دِرْعَ الْحَیاءِ
امام صادق (ع) فرمود: بهترین زنان بانوئی است که چون با شوهر خلوت کند لباس حیا را از خود دور کند و چون لباس بپوشد لباس حیاء را هم بپوشد (10) (از شوهر در مسئله جنسی مضایقه نکند ولی با دیگران با حیا باشد).
زن ، خود را بر شوهر عرضه کند
پیامبر اکرم (ص) فرمود: برای هیچ زنی روا نیست که بخوابد مگر اینکه خویشتن را به شوهر عرضه کند، به اینکه لباسهایش را در آورد، میان بستر شوهر رود و پوست بدن خویش را به بدن شوهر بچسباند، اگر این کار را بکند خود را عرضه کرده است. (11)
پاره‌ای از آداب آمیزش
از امام رضا علیه السلام روایت است که فرمود: آمیزش مکن مگر اینکه با زن بازی کنی و زیاد هم بازی کنی و دو پستان او را بفشاری چون چنین کنی، شهوت او را غلبه می‌کند و منّی او جمع می‌شود، زیرا منی زن میان دو پستان اوست، و شهوت از صورت و چشمان او نمایان می‌شود و از تو همان می‌طلبد که تو از او می‌خواهی (یعنی تفاهم و هماهنگی میان شما حاصل می‌شود و هر دو از نظر جنسی ارضاء می‌شوید).
با زنها آمیزش مکن مگر در وقتی که پاکیزه (از حیض) باشند، پس از آمیزش هم بلند مشو، و ننشین بلکه اول به طرف راست بچرخ و سپس سریع برای ادرار ولو اندک برو که اگر چنین کنی از سنگ مثانه به اذن خداوند متعال در امان میمانی و سپس غسل کن (12)
با شکم پر نباشد
از امام رضا علیه السلام روایت است که فرمود: با زنها در اول شب چه در زمستان یا تابستان آمیزش نکنید، زیرا معده و رگها پر است، و برای آمیزش مناسب نیست، و موجب بیماریهای سختی مثل قولنج و نقرس و سنگ مثانه و چکیدن ادار و ضعف و رقیق شدن چشم می‌شود، هر گاه خواستی آمیزش کنی در آخر شب انجام ده که برای بدن مناسبتر و برای فرزند دار شدن امیدوارتر، و اگر خداوند فرزندی برای شما مقدر کند عقل وی را پاکیزه‌تر می‌سازد! (13)
خودداری کردن
از امام صادق علیه السّلام روایت است که فرمود: آمیزش بدون ریختن منی در پی آن، (یعنی خودداری کردن از بیرون آمدن منی با وجود هیجان شهوت) موجب سنگ مثانه می‌شود. (14)
سه چیز مکروه کُشنده
ثَلاثَهٌ یَهْدِ مْنَ الْبَدَنَ وَ رُبَّما قَتَلْنَ، دُخُولُ الْحَمّامِ عَلَی الْبِطْنَهِ و الْغِشْیانُ عَلَی الْاِمْتِلاءِ وَ نِکاحُ الْعَجائِزِ.
امام صادق (ع) فرمود: سه کار بدن را خراب می‌کند و چه بسا موجب مرگ انسان شود، با شکم سیر به حمام رفتن، با شکم سیر همبستر شدن، آمیزش با زنان سالخورده. (15)
شیطان را دور کنید
اِذا جامَعَ اَحَدُکُمْ فَلْیَقُلْ بِسم اللهِ وَ بِاللهِ اَلّلهُمَّ جَنِّبْنی الشَّیْطانَ وَ جَنِّبْ الشَّیْطانَ ما رَزَقَتَنی قالَ فَأِنْ قَضَی اللهُ بَیْنَهُما وَلَداً لایَضُرُّهُ الشَّیْطانُُ بِشَیءٍ اَبَداً.
حضرت امیر (ع) فرمود: هنگام آمیزش بگوئید بنام خدا و استعانت او، خدایا مرا و آنچه بمن روزی می‌کنی (فرزند) از شیطان دور بدار، فرمود اگر خداوند فرزندی به آن دو دهد شیطان هرگز بدو ضرر نرساند (در روایات متعددی ذکر شده است که هنگام آمیزش جنسی شیطان می‌تواند بر روی نطفه اثر بگذارد و اگر نام خدا برده شود این اثر خنثی خواهد شد)! (16)
ساعات مکروه
در روایت است که به امام صادق (ع) عرض شد آیا آمیزش هم در ساعتی از ساعات مکروه می‌شود؟ حضرت فرمود: بله در شبی که ماه خسوف کند و روزی که خورشید کسوف کند و همچنین ما بین غروب خورشید تا ناپدید شدن شفق (ناپدید شدن سرخی در آسمان) همچنین ما بین طلوع فجر ( اذان صبح) تا طلوع خورشید و هنگام بادهای سیاه و زرد و سرخ و هنگام زلزله، سپس حضرت فرمود: بخدا سوگند کسی که در این ساعات آمیزش کند و این حدیث را هم شنیده باشد، اگر فرزندی به او داده شود، از او آنچه دوست دارد نمی‌بیند.
پیامبر اکرم (ص) فرمود: مکروه است که مرد با همسر خود با حال جنابت آمیزش کند، تا اینکه از جنابت خودش غسل کند، اگر (در حال جنابت) آمیزش کند و بچه دیوانه متولد شود جز خود را ملامت نکند. (17)
در این سه وقت آمیزش نکنید
پیامبر اکرم (ص) (ضمن سفارشهائی که راجع به مسائل جنسی به علی (ع) فرموده است) فرمود با همسر خود در اول ماه (ماه قمری نه شمسی) و وسط ماه و آخر ماه همبستر مشو که زمینه دیوانگی و جذام و کم عقلی در همسر تو و فرزندش زیاد خواهد بود (18)
رو به قبله نه
امام صادق (ع) زشت می‌دانست (شاید بخاطر احترام این مکان) رو به قبله آمیزش جنسی نمودن را (19)
حکم عَزل
امام هفتم (ع) فرمود: در شش مورد مانعی ندارد که مرد منی را خارج از رحم بریزد، از زنی که یقین دارد نازاست، از زن سالخورده، از زن زبان دراز، از زن بد زبان بیهوده‌گو، از زنی که بچه خود را شیر نمی‌دهد و از کنیز. (20)
سه صفت خوب از کلاغ
پیامبر اکرم (ص) فرمود: سه صفت را از کلاغ یاد گیرید، مخفی شدن وی هنگام آمیزش جنسی، صبح زود بدنیال روزی رفتن و پرهیز وی از خطر. (21)
آمیزش واجب
اِذا تَرَکَها اَرْبَعَهَ اَشْهُرٍ کانَ آثِماً بَعْدَ ذلِکَ
امام رضا (ع) در جواب مردی که زن جوانی داشته و پرسید بخاطر مصیبتی که دیده است آمیزش جنسی با همسر خود را چند ماه یا یکسال ترک کند فرمود: اگر بیش از چهار ماه آمیزش جنسی را ترک کند گنهکار است. (22)
این کار خوب نیست
یا عَلیُّ لا تُجامِعْ اِمْرَأتَکَ بِشَهْوَهِ امْرَأهِ غَیْرِکَ.
پیامبر اکرم (ص) فرمود: یا علی شهوت زن دیگر را خرج زن خود مکن (هنگام آمیزش به فکر زن دیگر مباش زیرا تصّورات و روحیّات دو طرف بسیاری از اوقات در ژنهای فرزند اثر بد می‌گذارد). (23)
زیاده‌روی در آمیزش شما را سبک می‌کند
حضرت امیر علیه‌السلام در سفارشات خود به فرزندش امام حسن علیه‌السّلام فرمود: برای خودت مقداری باقی گذار (تمام شهوت خود را بکار نبر) چرا که اگر از زنها امساک کنی بگونه‌ای که در تو توان ببینند، بهتر است از اینکه تو را ناتوان ببینند. (24)
عمر جاودانه
مَنْ اَرادَ الْبَقاءَ وَ لا بَقاءَ فَلْیُباکِرِ الْغَداءَ، وَ لْیُخَفِّفِ الرِّداءَ وَ لْیُقِلَّ غِشْیانَ النَّساءِ
امام صادق (ع) فرمود: هر که می‌خواهد در دنیا بماند – گر چه دنیا جای ماندن نیست- صبحانه را زود بخورد – قرض را کم کند، و با زنان کمتر همبستر شود (25) (این کارها عمر را زیاد می‌کند).
یاد خدا هنگام آمیزش
امام صادق علیه السلام فرمود: مرد وقتی نزد خانواده‌اش (برای آمیزش) می‌رود و میترسد که شیطان سهیم شود، بگوید: بسم الله و از شیطان به خدا پناه برد. (26)
خلوت کامل را مراعات کنید
پیامبر اکرم (ص) فرمود: مبادا کسی با زنش آمیزش جنسی کند در حالی که در گهواره بچه‌ای به آن دو نگاه می‌کند. (27)
امام صادق علیه السلام نیز فرمود که: اگر در اتاقی بچه‌ای هست، مرد با همسرش آمیزش نکند که موجب زنا خواهد بود (28)
پیامبر اکرم (ص) در حدیث دیگری فرمود: سوگند به آنکه جانم بدست اوست اگر مردی با زنش در حالی که طفل بیداری در اتاق است که آندو را می‌بیند، نفس و صدای آنها را می‌شنود، آمیزش کند، آن بچه هرگز رستگار نشود و زنا کار گردد (29)
سرگرمی مؤمن
لَهْوُ الْمُؤمِنِ ثَلاثَهُ اَشْیاءٍ اَلتَّمَتُّعُ بِالنِّساءِ وَ مُفاکَهَهُ الْأِخوانِ وَ الصَّلاهُ بِالَّیلِ.
پیامبر اکرم (ص) فرمود: سرگرمی مؤمن سه چیز است، لذت بردن از زنها، گفت و شنود شیرین با برادران و نماز شب (یعنی علاوه بر تشویق به این امور، مؤمن باید چنان با خدا انس بگیرد که از نماز شب و مناجات با خدا نیز لذّت برد). (30)
دعا برای سعادت و سلامتی فرزند
اِذا اَرَادْتَ الْجماعَ فَقُل اَلّلهُمَّ اَرْزُقْنی وَ لَداً وَ اجْعَلْهُ نَقِیّاً لَیسَ فی خَلْقِه زِیادَهٌ وَ لا نُقٌصانٌ وَاجْعَلْ عاقِبَتَهُ اِلی خَیْرٍ.
امام باقر علیه السلام فرمود: هنگام آمیزش جنسی این دعا را بخوانید: خدا یا مرا فرزندی عنایت فرما و او را پاکیزه و سالم قرار ده که در خلقت او زیاد و کم نباشد، و او را عاقبت بخیر گردان. (31) (یعنی در تمام احوال از توجه به خدا و اینکه کارها بدست اوست نباید غفلت کرد، هیجان جنسی نباید ما را از اهمیّت فرزند و سلامتی و سعادت وی غافل کند).
اثر موی زیاد بر شهوت
ما کَثُرَ شَعْرُ رَجُلٍ قَطُّ اِلاّ قَلّتْ شَهْوَتُهُ
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: هر مردی که موی بدنش زیاد شود شهوتش کم می‌شود. (32) (کسانی که ازدواج برای آنها مقدور نیست می‌توانند با گرفتن روزه و آنچه در حدیث ذکر شده است شهوت خویش را کم کنند اما این بدین معنی نیست که هر کسی گر چه دارای همسر یا امکان ازدواج است بنام صوفی و درویش دستورات اسلام را در زایل کردن موهای زائد نادیده بگیرد).
کارهای مکروه هنگام آمیزش
از امام علیه السلام سؤال شد آیا مرد به عورت زنش در حال آمیزش می‌تواند نگاه کند؟
حضرت فرمود: اشکالی ندارد لیکن موجب کوری می‌شود (یعنی ممکن است فرزند کور به دنیا آید). (33)
حضرت امیر علیه السلام فرمود: هر گاه یکی از شما نزد همسرش می‌رود (هنگام آمیزش) سخن را کم کند، (هنگام دخول زیاد سخن نگویند) چرا که سخن در آن وقت موجب لالی است، یعنی اگر فرزندی برای آنها مقّدر شود ممکن است لال به دنیا آید. (34)
امام صادق علیه السلام فرمود: اگر مردی شب از سفر نزد اهل خود آمد مکروه است آمیزش کند، تا صبح شود. (35)
حیا و شرم را رعایت کنید
حضرت علی علیه السلام به چارپائی عبور کرد که کنار راه با جفت خود آمیزش می‌کرد، حضرت صورت برگرداند، از حضرت سؤال شد چرا چنین کردی یا امیرالمؤمنین حضرت فرمود: سزاوار نیست که همانند اینها، انجام دهید که کار زشتی است، مگر اینکه آن را پنهان کنید، به گونه‌ای که هیچ مردی و زنی نبیند. (36)
آمیزش حرام
آمیزش جنسی با زن هنگامی که حائض است، حرام می‌باشد، اما غیر از دخول، سایر لذت جوئیها حلال است، امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی زن حیض شد بر شوهرش حرام است با او آمیزش کند زیرا خداوند (در قرآن) فرموده است: (برای آمیزش) نزدیک زنها نشوید تا پاک شوند، سپس حضرت فرمود: مرد می‌تواند از زن خود در حال حیض از هر نظر به جز عورت او، بهره ببرد.
دشمن علی علیه‌السلام ناپاک است
در روایات متعدّد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که به حضرت علی علیه السلام فرمود:
تو را دوست ندارد مگر مؤمن و تو را دشمن ندارد مگر منافق و یا زنازاده و یا کسی که مادرش در حیض به او حامله شده است. (37)
این دشمن علی علیه‌ السلام خود را رسوا کرد
از علامه حلّی (ره) نقل است که در کتاب کشف‌الیقین فرموده است: ابودُلف (که نامش قاسم ابن عیسی و از امرای دربار مأمون عباسی و از شیعیان سرسخت حضرت امیر بود و به سخاوت و شجاعت و شعر معروف بود اما) فرزندی داشت که دشمن حضرت علی علیه السلام بود، روزی اطرافیان وی راجع به محبت و دشمنی با علی علیه‌السلام بحث می‌کردند، یکی از آنها روایتی از پیامبر اکرم (ص) خواند که حضرت فرمود: یا علی تو را دوست نمی‌دارد مگر مؤمن با تقوی و دشمن نمی‌دارد مگر زنازاده یا فرزند حیض، پسر ابو دلف گفت:
شما راجع به امیر چه می‌گوئید (منظور از امیر پدرش بود که از سران دربار مأمون بود) آیا کسی به حریم او تجاوز می‌کند؟ همه گفتند: خیر، سپس گفت: بخدا که دشمنی من (با اینکه حلال زاده‌ام) از همه مردم نسبت به علی ابن ابی طالب بیشتر است، در این گفتگو بودند، که پدرش وارد شد، و گفت: بخدا که این خبر حق است و این پسر هم فرزند حیض است و هم زنا، زیرا (در جوانی) روزی مریض شدم و در خانه برادرم بستری بودم، کنیزی بخاطر کاری نزد من آمد، شهوتم مرا بطرف او کشید، اما وی امتناع کرد و گفت من حائض هستم، ولی من رهایش نکردم، تا اینکه با او آمیزش کرده، او به این پسر باردار شد، و این پسر، هم فرزند حیض است و هم زنا. و چون علامت بارداری ظاهر شد، با آن کنیز ازدواج کردم. (38) (از ترس ننگ و رسوائی).
بازگو نکنید
نَهی رَسُوُلُ اللهِ (ص) اَنْ تُحَدِّثَ الْمَرأهُ بِما تَخْلُو بِهِ مَعَ زَوْجِها
پیامبر اکرم (ص) فرمود: زنها نباید آنچه میان آنها و شوهرشان در خلوت می‌گذرد به زن دیگری بازگو کنند. (39) (علنی کردن کارهای مخفی موجب بی حیایی و بی غیرتی فرد و جامعه می شود).
علاج هیجان جنسی
اِذْ نَظَرَ اَحَدُکُمْ اِلی امْرأهٍ تُعْجِبُهُ فَلْیُلامِسْ اَهْلَهُ فَأنَّما هِیَ امْرَأهٌ کَامْرَأهٍ.
امیرالمؤمنین (ع) فرمود: هر گاه مردی در اثر نگاه به زنی، خوشش آمد با همسرش همبستر شود، همانا زن مانند زن است (40) (گر چه نگاه او ناشایست و حرام است).
جمع بندی و نتیجه گیری
جمع بندی و نتیجه بحث ما پیرامون روابط جنسی در ازدواج ما را به این مطلب سوق می‌دهد که توجه به مسائل (جنسی در ازدواج باعث استحلام بیشتر محیط خانواده و در نتیجه محیط جامعه خواهد شد؛ مد نظر قراردادن چیزهای جزئی که به چشم نمی‌آیدو حتی فراموش می‌شود از جمله مسائل و ابعاد مختلف روابط جنسی با توجّه به احکام و روایات وارده از ائمه معصومین علیهما السلام که الگوی رفتاری و گفتاری ما هستند. ما را در حرکت به سوی کمال یاری خواهد کرد. استفاده از لذّتهای حلال و شرعی توجه به اینکه آمیزش یک نیاز است و نه یک هوس، از طرفی آمیزش را امر مقدّس دانستن به صورتی که برای آن در حالت حلال ثواب واقع می‌شود، آمیزش را امر منطقی و عقلانیّت را در آن جاری کردن و نظم و بهداشت در روابط جنسی بصورتی که کثرت آمیزش باعث ضرر به بدن خواهد بود و دیگر مسائل قابل بحث همه و همه ما را به این مطلب می‌رساند که اسلام دین کامل و جامع است و از کوچکترین تا بزرگترین مسائل فردی و اجتماعی در آن قابل بحث و دارای جواب قانع کننده خواهد بود. در پایان توفیق حق تعالی را برای خود و همه کسانی که در مسیر روشنگری دینی قدم بر می‌دارند را خواستارم.
منابع تحقیق :
1- قرآن
2- بحار: مجلسی- محمدباقر – بیروت – داراحیاه التراث العربی – بیروت لبنان- 1403ق
3- خورشید معرفت، ج 1 موسوی غروی – محمدجواد- انتشارات جاوید – بی‌جا- بی‌تا
4- سفینه البحار – عباس قمی (بی جا) دارالاسوه الطباعه و النشر- 1414ق
5- فروع کافی – کلینی- محمدبن یعقوب بن اسحاق الکلینی الرازی – تهران – دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا
6- کافی – کلینی- محمدبن یعقوب بن اسحاق الکلینی الرازی – تهران – دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا
7- لئالی الاخبار- محمدنبی التویسره نی- تهران – جهان – 1371 شمسی
8- میزان الحکمه/ ج7/ باب فساد قم- حوزه علمیه قم- دفتر تبلیغات اسلامی – مرکز انتشارات 1369
9- وسائل: محمدبن الحسن الحرالعاملی: تهران/ اسلامیه/ 1367
پی نوشت ها :
1- سوره روم/ آیه 21
2 – سوره روم، آیه 21
3 – خورشید معرفت، ج 1 و میزان الحکمه؛ ج 7، باب فساد.
4 – وسائل ج 14 ص 82 و 83.
5 – وسائل ج 14 ص 73.
6 – وسائل ج 14 ص 73
7 – وسائل ج 14 ص 117 و 112.
8 – همان
9 – وسائل ج 14 ص 117 و 112.
10 – وسائل ج 14 ص 14 و 126.
11 – وسائل ج 14 ص 14 و 126.
12 – سفینه البحار ج 1 باب جمع.
13 – سفینه البحار ج 1 باب جمع.
14 – همان
15 – وسائل ج 14 ص 191 و 96.
16 – وسائل ج 14 ص 191 و 96.
17 – وسائل ج 14 ص 96 و 91.
18 – وسائل ج 14 ص 96 و 91.
19 – وسائل ج 14 ص 107 و 95 و 100.
20 – وسائل ج 14 ص 107 و 95 و 100.
21 – وسائل ج 14 ص 107 و 95 و 100.
22 – وسائل ج 14 ص 188 و 120.
23 – وسائل ج 14 ص 188 و 120.
24 – وسائل ج 14 ص 180 و 96.
25 – وسائل ج 14 ص 180 و 96.
26 – وسائل ج 14 ص 180 و 96.
27 – بحار ص 100 ص 295 ص 220
28 – فروع کافی ج 5 ص 499 و 500
29 – فروع کافی ج 5 ص 499 و 500
30 – بحار ص 100 ص 295 ص 220
31 – وسائل ج 15 ص 106 و 178.
32 – وسائل ج 15 ص 106 و 178.
33 – وسائل ج 15 ص 75.
34 – وسائل ج 14 ص 87 و 93.
35 – وسائل ج 14 ص 87 و 93.
36 – وسائل ج 14 ص 94 و 95 و 101.
37 – وسائل ج 1، ص 569.
38 – سفینه البحار باب زنی و تتمه المنتهی ص 227.
39 – وسائل ج 14 ص 154.
40 – وسائل ج 14 ص 73.

راسخون

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا