حكومت امام زمان از نظر عزل و نصب…

حكومت امام زمان از نظر عزل و نصب كارگزاران و قانون چگونه است؟ آيا مانند زمان پيامبر و مولا ست كه يك نفر همه چيز را در اختيار دارد يا بنا به مقتضيات زمان مثل حكومتهاى امروزى در آن مجلس و دولت و… وجود دارد؟

در بررسى ساختار قدرت وسياست در عصر ظهور با توجه به روايات مختلف وگوناگون- نه براساس يك منبع خاص- الگوها ومدل هايى چند براى حكومت جهانى امام مهدى عليه السلام قابل تصوّر است. اين الگوها عموماً براساس ساخت متمركز يا غير متمركز قدرت قابل بررسى است. گفتنى است كه در ترسيم ساخت قدرت در آينده، مى توان با توجه به بايستگى ها ونيازهى نظام جهانى، تصويرى كّلى واجمالى ارائه داد اما برى شناخت روشن وقابل اعتنا، حتماً بايد به منابع وحيانى ودينى مراجعه كرد. البته ممكن است در روايات نيز دلايل خاص ومستندات كامل در اين زمينه وجود نداشته باشد. در اين صورت مى توان با تركيب روايات مختلف وبررسى سيره شارع مقدّس ونيازها وضرورت هى عصر، تصويرى قريب به واقع ارائه كرد. در هر حال بعضى از الگوهى حكومت از ديدگاه علم سياست وحقوق سياسى عبارت است از:

1 الگوى حكومتى امامت (نظام سياسى- دينى امامت)

2 الگوى فدرال

3 دولت بزرگ اسلامى وجمهورى هى آزاد ومستقل

4 حكومت تك ساخت (يونيترى)

بر اساس روايات الگوى حكومتى امام زمان الگوى امامت است. اين الگو با توجّه به سيره وروش حكومتى امام على عليه السلام در جهان اسلام، متصوّر است. براين اساس امام ورهبر مسلمانان، در رأس قرار مى گيرد وزمامداران را به عنوان والى وحاكم، به كشورهى تحت نفوذ، گسيل مى دارد. اين برداشت، به طور كلى براساس روايات پراكنده وگوناگون صورت مى گيرد وبا نظر گرفتن شيوه وساخت حكومتى امام على عليه السلام، در مورد حكومت جهانى حضرت مهدى (عجل الله فرجه)- در گستره جهانى- تطبيق داده مى شود هر چند با توجّه به مقتضيات زمانى ومكانى، ممكن است تفاوت هايى هم با آن داشته باشد. براساس اين الگو، محور ومركز تصميم گيرى ها، سياست گذارى ها واداره جهان، (امام) است ومناطق وبلاد مختلف، توسّط واليان (حاكمان) منصوب از سوى امام، اداره مى شوند. در اين الگو، همه از يك قانون اساسى (اسلام) وخط ومشى واحد پيگيرى مى كنند هر چند ممكن است در اشكال وقوانين داخلى، با هم تفاوت هايى داشته باشند.

با توجّه به گسترش مرزهى اسلام (دار الإسلام) پس از رسول خدا وفتوحات جديد، تحوّلى در ساخت قدرت وحكومت به وجود آمد. حكومت غير متمركز شكل گرفت كه به صورت نوعى حكومت فدرال اداره مى شد وتمام امّت اسلامى را در حوزه دارالإسلام، در بر مى گرفت ودر گستره پهناور خود، دولت بزرگ اسلامى را با نمايندگى هى نيمه مستقل پديد آورده بود. حكومت امام على عليه السلام از اين نوع بود وحكومت جهانى امام زمان عليه السلام- با توجّه به روايات مختلف وپراكنده در مورد حكومت بر جهان وانتخاب واليان و…- براساس شكل دوّم خواهد بود.

در عصر امام على عليه السلام، واحدها ومناطق گوناگون، ضرورت نصب ده ها كارگزار را ايجاد كرده بود كه به تناسب موقعيت وگستردگى واهميت مناطق وبه اعتبار شخصيت حاكمان آنها، بعضى با حكم والى وبرخى با حكم عامل منصوب مى شدند. تفاوت اين دو نوع حكم، آن بود كه (عامل) در حوزه مأموريت خود استقلال نداشت وهر فرماندارى تابع مقررات مافوق بود اما (والى) نوعى استقلال داشت. امام على عليه السلام، كميل ابن زياد نخعى را به عنوان عامل منطقه هيت، عبداللَّه بن عباس را عامل بصره وسهل بن حنيف را عامل مدينه منصوب كرد. اما حذيفه بن يمان را والى مداين ومالك اشتر را والى مصر قرار داد وده ها حكم در مورد كارگزاران وعوامل قضاوت، خراج، جند وكتابت صادر كرد…. در واقع حكومت حضرت على عليه السلام، حكومتى بود كه ضمن اقتدار معنوى وحكومتىِ خليفه، قدرت اجرايى وقضايى در بخش هى گوناگون توزيع شده بود به گونه ى كه حتّى در درون ايالات وولايات محلى نيز توزيع قدرت وجود داشت. نكته قابل طرح اينكه در ساخت قدرت وحكومت امام على عليه السلام، قدرت به صورت سلسله مراتبى توزيع شده وهر بخشى در مقابل بخش بالاتر از خود مسؤول وپاسخگو بود. (4)

در حكومت حضرت مهدى (عجل الله فرجه)، اين ساخت به شكل كامل تر وگسترده تر تحقّق خواهد يافت. در آن عصر، حكومت وسيع ويكپارچه جهانى با عظمت وشكوه فراوان شكل مى گيرد (انّ مُلكَنا اعظم من ملك سليمان) (5) وحكومت اسلامى بر جهان تسلّط خواهد يافت (ولايكون ملكٌ إلّا للاسلام) (6) وحضرت مهدى (عجل الله فرجه) حاكم وفرمانروى آن خواهد بود (حتّى يملك رجلٌ من اهل بيتى… يملأها قسطاً وعدلاً). (7)

او به مدت ساليان متمادى بر زمين حكومت كرده (يملك المهدى امر الناس سبعاً أو عشراً و..). (8) وپايتخت ومحل حكومت وقضاوت او كوفه خواهد بود (دار مُلكه الكوفهُ ومجلس حكمه جامعها) (9) وبا عدالت ودادگرى با مردم رفتار خواهد نمود (يحييها اللَّه بالقائم، فيعدل فيها). (10) آن حضرت بزرگان وبرگزيدگان اصحاب خود را به نقاط وسرزمين هى مختلف جهان اعزام مى كند (يفرّق المهدى اصحابه فى جميع البُلدان) (11) ونزديك به 313 تن از ياران خاص خود را حاكمان وفرمانروايان كشورها قرار خواهد داد (حوله أصحابه ثلاثمائه وثلاثه عشر رجلاً عدّه اهل بدر وهم أصحاب الألويه وهم حكّام اللَّه فى أرضه على خلقه) (12) وبه آنان دستور مى دهد كه با عدل واحسان رفتار كنند وشهرها را آباد سازند (يأمُرُهم بالعدل والاحسان ويجعلهم حُكّاماً فى الأقاليم ويأمرهم بعمران المُدُن). (13)

ساختار نظام سياسى

با مطالعه روايات مختلف درباره حكومت حضرت مهدى (عجل الله فرجه) وتطبيق آن با دولت علوى، مى توان ساختار نظام سياسى حضرت مهدى را براساس هرم زير تصوير كرد:

1 نهاد امامت (رهبرى وخلافت)

2 نهاد وزارت (وزير ومشاور امام)

3 نهاد امارت وولايت (حاكمان وواليان جهان)

4 نهاد كارگزار واجرا:

1-. 4 قضات (اهل قضاوت) 2-. 4 فقها 3-. 4 اخيار 4-. 4 خزانه داران جهان 5-. 4 رفقا وابدال 6-. 4 نجبا 7-. 4 عصائب 8-. 4 سپاهيان وفرماندهان

در اين ساخت قدرت، حضرت مهدى (عجل الله فرجه) پس از فتح جهان وتسلّط بر آن، خود امامت ورهبرى را عهده دار مى شود ورياست عالى ومديريت كامل بر جهان را در دست مى گيرد. سياست گذارى ها، برنامه ريزى ها وتصميم گيرى ها زير نظر او صورت مى گيرد ومسؤوليت ها ووظايف، با دستور او مشخص وتقسيم مى شود.

از برنامه هى اساسى امام مهدى (عجل الله فرجه) تشكيل حكومت فراگير جهانى واداره اجتماعات از يك نقطه وبا يك سياست وبرنامه است. در دوران رهبرى آن امام همام، با ايجاد مركزيت واحد ومديريت وحاكميت يگانه، برى همه اجتماعات، نژادها ومنطقه ها، يكى از عوامل اصلى جنگ ها وستم ها از بين مى رود وانسان ها بدون ترس وبيم از فشار سياست ها، به آغوش همديگر باز مى گردند ومهربان وبرادروار در كنار يكديگر زندگى مى كنند (14) (وتشرق الارض بنوره ويبلُغَ سلطانه المشرق والمغرب). (15)

در آن زمان (امامت اختصاص به مهدى دارد، با (اينكه) عيسى فرود مى آيد). (16) امام حسن عليه السلام فرمود: (… تا اينكه خداوند امام حق از خاندان پيامبر را برمى انگيزد) (17) وامام باقرعليه السلام گفت: (… امام شما، مهدى منتظر است). (18)

اين روايات واحاديث ديگر، دلالت دارد كه امام، پيشوا ورهبر جهانيان در عصر ظهور تنها يك نفر است وآن حضرت حجّه بن الحسن العسكرى است. آن حضرت با اقتدار ونفوذ تمام جهان را اداره وهمه كشورها را تحت سلطه خود خواهد داشت وعزل ونصب حاكمان وزمامداران- با اذن خداوند- در دست او است: (… آنها را فرمان روايان كشورهى جهان مى گرداند) (19) و (اميران وكارگزاران خود را به شهرها مى فرستد ودستور مى دهد كه عدالت را در ميان مردم پياده كنند..). (20)

حضرت على عليه السلام در روايتى به تعداد ياران واصحاب خاص امام مهدى (عجل الله فرجه) اشاره كرده وايشان را امير ورهبر آنان دانسته است: (به خدا سوگند من امير آنان را مى شناسم واسمش را مى دانم). (21) در روايات از امام مهدى (عجل الله فرجه) تحت عنوان رهبر عادل نيز نام برده شده است: (القائد العادل الحافظ لما استودع..). (22)

هنگامى كه حضرت عيسى عليه السلام برى يارى آن حضرت نازل مى شود، امامت جماعت وپيشوايى را نمى پذيرد وآن را مختص حضرت مهدى (عجل الله فرجه) مى داند: (اميرشان مهدى (عجل الله فرجه) مى فرمايد: نزديك ى وبا ما نماز بگزار (ام) عيسى مى گويد: هان كه برخى از شما بر برخى ديگر، به كرامت خدى تعالى- كه بر اين امت دارد- فرمانروا وامير مى باشيد). (23) بر اين اساس رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: (چگونه خواهيد بود هنگامى كه فرزند مريم عليه السلام نزول كند وامام شما، از شما باشد). (24)

براى مطالعه بيشتر ر. ك: آينده جهان (دولت وسياست در انديشه مهدويت)، رحيم كارگر، تهران بنياد فرهنگى مهدى موعود

پاورقى:-

(1) عبد الرحمان عالم، پيشين، ص 335 و

336 (2) ابوالفضل قاضى، پيشين، ص 263 و

264 (3) ر. ك: امام خمينى، وصيتنامه الهى- سياسى، (تهران: سوره، 1376)، ص 57 و

58 (4) محسن مهاجرنى، ساختار حكومت امام على عليه السلام، دانشنامه امام على عليه السلام، (تهران: پژوهشگاه فرهنگ وانديشه اسلامى، 1380)، ج 6، ص 125 و

126 (5) سيدشرف الدين حسينى، تأويل الآيات الظاهره، ص 169 محمّدباقرمجلسى، بحار الانوار، ج 27، ص

306 (6) كامل سليمان، يوم الخلاص، ج 1، ص

496 (7) محمّد بن جرير طبرى، دلائل الامامه، ص 255 على بن عيسى اربلى، كشف الغمه، ج 2، ص

471 (8) يحيى بن حسن ابن بطريق، العمده، ص 433 على بن عيسى اربلى، كشف الغمه، ج 2، ص 481 لطف اللَّه صافى، منتخب الاثر، ج 4، ص

618 (9) محمّد باقر مجلسى، بحار الأنوار، ج 53، ص

11 (10) سيد شرف الدين حسينى، تأويل الآيات الظاهره، ص 638 محمّد باقر مجلسى، بحار الأنوار، ج 24، ص 325، ح

39 (11) كامل سليمان، يوم الخلاص، ج 2، ص

650 (12) محمّد بن على بن بابويه (شيخ صدوق)، كمال الدين، ج 2، ص 672 على بن عبدالكريم نيلى، منتخب الأنوار المضيئه، (قم: چاپخانه خيام، 1401)، ص

198 (13) على محمّد على دخيل، الامام المهدى (نجف)، ص

271 (14) محمّد حكيمى، پيشين، ص

162 (15) محمّد بن على بن بابويه (شيخ صدوق)، كمال الدين، ج 1، ص 280، ح 27 فضل بن حسن طبرسى، اعلام الورى، ص 391 على بن عيسى اربلى، كشف الغمه، ج 2، ص

507 (16) (تختص الامامه بالمهدى، مع نزول عيسى): محمّد بن حسن حرّ عاملى، اثبات الهداه، ج 3، ص

649 (17) (حتّى يبعث اللَّه امام الحقّ من آل محمّد صلى الله عليه وآله): محمّد باقر مجلسى، بحار الأنوار، ج 44، ص 59 ابو حامد ابن ابى الحديد معتزلى، شرح نهج البلاغه، ج 16، ص

144 (18) (امامكم المهدى المنتظر): سيد هاشم بحرانى، المحجّه فى مانزل فى القائم الحجّه، ص

99 (19) (يجعلهم حكّاماً فى الاقاليم…).: كامل سليمان، يوم الخلاص، ج 2، ص

650 (20) (يبعث المهدى إلى امرائه بساير الامصار بالعدل بين الناس..).: لطف اللَّه صافى، منتخب الاثر، ص 593، ح

4 (21) (أما واللَّه إنّى لأعرف أميرهم واسمه..).: محمّد بن ابراهيم نعمانى، الغيبه، ص 312، ح 1 محمّد باقر مجلسى، بحار الأنوار، ج 52، ص 248، ح

128 (22) محمّد باقر مجلسى، بحار الأنوار، ج 52، ص 269، ح

158 (23) (فيقول اميرهم المهدى عليه السلام تعال صلّ بنا فيقول: الّا إنّ بعضكم على بعضِ امراء تكرمهً من اللَّه تعالى لِهذه الامّه): محمّد بن حسن حرّ عاملى، اثبات الهداه، ج 3، ص 597 سيد شرف الدين حسينى، تأويل الآيات الظاهره، ص 551 على بن عيسى اربلى، كشف الغمه، ج 2، ص

475 (24) (كيف انتم إذا نزل ابنُ مريم وامامكم منكم): على بن حسن ابن بطريق، العمده، ص 16 وص 431 على بن يونس نباطى، الصراط المستقيم، ج 2، ص 222 على بن عيسى اربلى، كشف الغمه، ج 2، ص. 438

پرسمان/