برنامه ریزی زندگی در کلام امام کاظم علیه…

عنوان باب :   و روي عن الإمام الكاظم الأمين أبي إبراهيم و يكنى أبا الحسن موسى بن جعفر عليه السلام في طوال هذه المعاني  و روي عنه عليه السلام في قصار هذه المعاني
معصوم :  امام کاظم (علیه السلام)
وَ قَالَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ : اِجْتَهِدُوا فِي أَنْ يَكُونَ زَمَانُكُمْ أَرْبَعَ سَاعَاتٍ سَاعَةً لِمُنَاجَاةِ اَللَّهِ وَ سَاعَةً لِأَمْرِ اَلْمَعَاشِ وَ سَاعَةً لِمُعَاشَرَةِ اَلْإِخْوَانِ وَ اَلثِّقَاتِ اَلَّذِينَ يُعَرِّفُونَكُمْ عُيُوبَكُمْ وَ يُخْلِصُونَ لَكُمْ فِي اَلْبَاطِنِ وَ سَاعَةً تَخْلُونَ فِيهَا لِلَذَّاتِكُمْ فِي غَيْرِ مُحَرَّمٍ وَ بِهَذِهِ اَلسَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى اَلثَّلاَثِ سَاعَاتٍ لاَ تُحَدِّثُوا أَنْفُسَكُمْ بِفَقْرٍ وَ لاَ بِطُولِ عُمُرٍ فَإِنَّهُ مَنْ حَدَّثَ نَفْسَهُ بِالْفَقْرِ بَخِلَ وَ مَنْ حَدَّثَهَا بِطُولِ اَلْعُمُرِ يَحْرِصُ اِجْعَلُوا لِأَنْفُسِكُمْ حَظّاً مِنَ اَلدُّنْيَا بِإِعْطَائِهَا مَا تَشْتَهِي مِنَ اَلْحَلاَلِ وَ مَا لاَ يَثْلِمُ اَلْمُرُوَّةَ وَ مَا لاَ سَرَفَ فِيهِ وَ اِسْتَعِينُوا بِذَلِكَ عَلَى أُمُورِ اَلدِّينِ فَإِنَّهُ رُوِيَ لَيْسَ مِنَّا مَنْ تَرَكَ دُنْيَاهُ لِدِينِهِ أَوْ تَرَكَ دِينَهُ لِدُنْيَاهُ.

تلاش كنيد كه وقت شما چهار ساعت باشد:ساعتى براى مناجات با خدا، ساعتى براى كار زندگى،ساعتى براى معاشرت با برادران و اشخاص مورد اعتماد كه شما را از عيب‌هايتان آگاه نمايند و از دل با شما خالص و يك رو باشند و ساعتى كه در آن براى لذت‌هاى غير حرام خويش خلوت كنيد و با اين ساعت،براى سه ساعت ديگر نيرو مى‌يابيد. به خود تلقين تنگدستى و عمر دراز ننماييد؛چرا كه هر كس تنگدستى را به خود تلقين كند بخيل گردد و هر كس به خود عمر دراز را تلقين كند زياده خواه شود.براى خويشتن سهمى از دنيا قرار دهيد،به آن مقدار به خويشتن بدهيد كه حلال خواهد و جوانمردى را از بين نبرد و زياده‌روى در آن نباشد و با اين سهم از دنيا،براى كارهاى دينى يارى جوييد؛زيرا روايت شده است كه«از ما نيست هر كه دنيايش را براى دينش رها سازد يا دينش را براى دنيايش رها نمايد».

تحف العقول عن آل الرسول علیهم السلام  ,  جلد۱  ,  صفحه۴۰۹

تبیین وظايف و برنامه‌هاي شبانه ­روزی انسان در کلام گهربار امام کاظم(ع)

حضرت آيت الله العظمي جوادي آملي در بخشی از سخنان خود با اشاره به سيره عملي امام کاظم (عليه السلام) و حاکمان هم‌­عصر آن حضرت، بیان داشتند:

وجود مبارك امام هفتم، بخشي از عمر پربركت را در زمان حيات پدر بزرگوارشان امام صادق(سلام الله عليه) با منصور دوانيقي گذراندند و بعد از شهادت امام صادق(سلام الله عليه) ساليان متمادي هم گرفتار سياست مشئوم منصور دوانيقي بودند. بعد از درگذشت منصور دوانيقي نیز گرفتار سياستهاي مشئوم، مهدي عباسي بودند و بعد ازاو هم گرفتار سياستهاي تبهكارانه هارون­ الرشيد عباسي شدند. آن حضرت توانست تمام اين مقاطع را با آن هوشياري ولايي خود حل كند؛ اين بخشهاي سياسي مربوط به آن حضرت بود. حوزه‌هاي علميه قوي و غني تشكيل داد، طلاب مستعد را شناسايي و شاگردان فراواني تربيت كردند كه عده زيادي از آنها جزء روات از احاديث و جزء علماي بزرگوار شدند، جزء محدثين شدند جزء مفسران شدند و مانند آن که يكي از آن شاگردان بنام، هشام‌بن‌حكم است.

ایشان با استناد به فرمایشات نورانی آن امام خوبیها، به لزوم برنامه ریزی در ساعات شبانه روز اشاره داشته و خاطر نشان کردند:

یکم) مناجات با پروردگار

ایشان خاطر نشان کردند: ما كه حوزوي هستيم يا آقاياني كه دانشگاهي هستند چطور بايد برنامه­ ريزي بكنيم؟ وجود مبارك امام هفتم(سلام الله عليه) فرمود:  آيا می­ شود آدم بي­ برنامه زندگي كند؟! يعني مي‌شود کسی همين طور صاف صاف راه برود و بدون برنامه زندگي كند، بعد بگويد من شيعه امام هفتم‌ هستم؟! فرمود شما اگر بخواهيد برنامه­ ريزي كنيد وقت استراحتتان هم بايد مشخص باشد، آن برنامه‌ريزي‌هايتان هم بايد مشخص باشد كه به وسيله آن برنامه‌ريزي‌ها شما مي‌توانيد به كارهاي ديگر برسيد؛ هرگز نفرمود استراحت را رها كنيد.

وجود مبارك امام هفتم فرمود: «اجتهدوا في ان يكونَ زمانُكم اربع ساعاتٍ»؛ بكوشيد كه شبانه­ روز را به چهار قسمت تقسيم كنيد (نه اينکه ساعت يعني شصت دقيقه بلکه يعني چهار قسمت باشد) «ساعةً لمناجاة الله»[1]؛ بخشي‌اش را با خدا مناجات كنيد. «مناجات» نجواست که در مقابل «منادات» است؛ «منادات» صدا زدن از دور است. فرمود يك بخشي از شبانه­ روز را براي اينكه با خدا مناجات كنيد قرار دهيد، براي اينكه با او كار داريد زيرا تمام اين امور را كه او دارد اداره مي‌كند.

دوم) تلاش جهت تأمين معاش

صاحب تفسیر تسنیم در ادامه به لزوم تلاش در توليد و قناعت در مصرف در فرمایش بزرگان اشاره کرده و تقسیم بندی دوم امام هفتم را بیان داشته که فرمودند: «و ساعةً لامر المعاش»؛ يك ساعت به دنبال كسب و كار برو. جامعه ما اين طور است نظام ما اين طور است که اگر بخواهد راحت باشد، طبق رهنمود وجود مبارك حضرت امير(سلام الله عليه) بايد اين دو اصل را داشته باشيم: يكي تلاش در توليد يكي قناعت در مصرف. جامعه وقتي راحت است، خودكفاست و ديگر واردات ندارد (صادرات ممكن است داشته باشد ولی واردات ندارد) كه در توليد تلاش بكند (يك) و در مصرف قانع باشد (دو). ذيل اين آيه سورهٴ مباركهٴ «نحل» كه فرمود: ﴿فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً﴾،[2] وجود مبارك حضرت امير(ع) فرمود: حيات طيبه، قناعت است؛[3] آدم دستش نزد كسي دراز نيست و هيچ كشوري در حال قناعت نيازي به بيگانه ندارد؛ اين مي‌شود خودكفا و راحت. خب پس يك بخش از كار براي تأمين معاش است.

سوم) معاشرت با دوستان صالح

«و ساعةً لمعاشرة الاخوان و الثقات الذين يعرفونكم عيوبكم و يخلصون لكم في الباطن»[4]؛ ساعتي هم با دوستان باشيد؛ انجمني داريد دوستي داريد، رفت و آمدی داريد رفاقتي داريد، چون جامعه را ـ بارها به عرضتان رسيد ـ آن محبت اداره مي‌كند. يك بيان نوراني از امام صادق(سلام الله عليه) است كه فرمود: «تَزاوَروا فان في زيارتِكم احياءً لقلوبکم و ذکراً لاحاديثِنا و احاديثُنا تُعطَّفُ بعضكم علي بعض»[5]؛ فرمود به زيارت يكديگر برويد يكديگر را ترك نكنيد رفت و آمد داشته باشيد، اگر کسی نقطه ضعفي دارد آرام به او بگوييد آهسته بگوييد در حضور ديگران نگوييد، در باطن با اينها مخلصاً عمل بكنيد، براي اينكه شما شيعيان ماييد و در مجلس شيعيان، احاديث ما مطرح می­شود و كلام ما عاطفه ايجاد مي‌كند. زندگي داخلي را آن عاطفه و ادب نگه مي‌دارد، جامعه را آن ادب نگه مي‌دارد، امت را آن عاطفه و مهر نگه مي‌دارد وگرنه هر كسي بخواهد داعيه استقلال داشته باشد و تندخويي داشته باشد كه جامعه نظم نمي‌گيرد. وجود مبارك امام هفتم فرمود بخشي از بخشهاي چهارگانه شبانه­روز را جهت برقراري ارتباط و هماهنگي و عاطفه و مهر، با برادران ايماني به سر ببريد.

چهارم) بهره­ مندی از لذت‌های حلال

معظم له برنامه ریزی چهارم درکلام آن امام را بهره­مندی از لذت‌های حلال برشمرده و بیان داشتند امام فرمودند: «و ساعةً تخلون فيه للذاتكم في غير محرّم»[6]؛ يك بخش از عمر را هم براي خوابيدن و خوردن و استراحت و لذت و زناشويي و امثال و اينها قرار دهيد. اين راهنمايي‌هاي ائمه(عليهم السلام) هم دنياي ما را تأمين مي‌كند هم آخرت ما را تأمين مي‌كند.

جلسه درس اخلاق معظم له، سال89