برای استغفار چه باید گفت

حضرت آیت الله بهجت در پاسخ به این سؤال که آیا برای استغفار همان گفتن «استغفرالله» کافی است، می فرمود: «استغفار، از توبه است، هرچه مفید این مطلب باشد، ظاهراً [کافی است]؛ همان عزم. «کفی بِالنَّدَمِ توبةً». [اگر] راستی راستی نادم باشد، به حسب ظاهر، تائب است. اظهارش به استغفار است و به اتوب الی الله».

پشیمانی از گناه ها و کوتاهی ها اولین گام برای توبه به درگاه خداوند متعال است. کسی که هنوز از گناه خود غافل است یا آن که از بدی های خود احساس ناراحتی نمی کند، چگونه می تواند به سوی خدا برگردد و از او طلب بخشش کند. توبه پس از ندامت و پشیمانی تحقق می یابد، ولی پس از تحقق توبه، پایداری در آن نیز بسیار مهم است؛ چنانکه از امام صادق(علیه السلام) درباره معنای توبه نصوح چنین آمده: «هو الذَّنبُ الّذی لا یَعودُ فیه أبداً؛ توبه نصوح، گناهی است که هرگز به آن برنمی گردد».

استغفار هم به معنای طلب بخشش است و از حالت توبه ناشی می شود و چنانکه آیت الله بهجت قدس سره می فرمود، اظهار توبه به استغفار و به «اتوبُ الی الله» گفتن است.

توبه و استغفار
رحمت خداوند متعال چنان بی‌انتهاست که راه را برای بندگان بدکردار خویش نیز باز گذاشته و هیچ‌کس را از رحمت خود مأیوس نکرده است. هر انسانی، در هر جایگاهی، فرصت بازگشت دارد و این بازگشت همان توبه است. امام سجاد علیه‌السلام در مناجات خویش با خداوند چنین می‌گوید: «إِلَهي أَنْتَ الَّذِی فَتَحْتَ لِعِبَادِكَ بَاباً إِلَى عَفْوِكَ سَمَّیْتَهُ التَّوْبَةَ فَقُلْتَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً فَمَا عُذْرُ مَنْ أَغْفَلَ دُخُولَ الْبَابِ بَعْدَ فَتْحِهِ؛ پروردگارا، تو همان کسی هستی که دری برای بندگانت به‌سوی عفو خود گشودی و آن را توبه نام نهادی و گفتی: به‌سوی خدا توبه کنید، توبه‌ای نصوح. پس اکنون چه عذری دارد کسی که پس از باز شدن این در، وارد آن نمی‌شود؟».

براساس روایات، اولین و اساسی‌ترین گام برای توبه، پشیمانی است. حضرت آیت‌الله بهجت در این باره می‌فرمود: «استغفار از توبه است، هر چه مفید این مطلب باشد، ظاهراً؛ همان عزم [کافی است]. «کفی بالندم توبةً».۱ [اگر] راستی‌راستی نادم باشد، به‌حسب ظاهر، تائب است اظهارش به استغفار است و به «اتوب الی الله»».

پشیمانی از گناه‌ها و کوتاهی‌ها، اولین گام برای توبه به درگاه خداوند متعال است. کسی که هنوز از گناه خود غافل است یا آنکه از بدی‌های خود احساس ناراحتی نمی‌کند، چگونه می‌تواند به‌سوی خدا برگردد و از او طلب بخشش کند. توبه پس از ندامت و پشیمانی تحقق می‌یابد، ولی پس از تحقق توبه، پایداری در آن نیز بسیار مهم است؛ چنان‌که از امام صادق علیه‌السلام درباره معنای توبۀ نصوح چنین آمده: «هو الذنب الذي لا یَعودُ فیه أبداً؛ توبه نصوح، گناهی است که هرگز به آن برنمی‌گردد».

استغفار هم به‌معنای طلب بخشش است و از حالت توبه ناشی می‌شود و چنان‌که آیت‌الله بهجت می‌فرمود، اظهار توبه به استغفار و به «اتوبُ الی الله» گفتن است.

دوای دردها
یکی از اموری که ما را به توبه و استغفار تشویق می‌کند، دانستن این مطلب است که همۀ‌ گرفتاری‌های ما از رفتارهای نادرست خودمان سرچشمه می‌گیرد. بر این اساس است که اولیای الهی، در جایگاه‌های گوناگون و برای برطرف شدن مصیبت‌های مختلف، توصیه به استغفار می‌کردند. حضرت آیت‌الله بهجت قدس‌سره می‌فرمود: «حوادثی که اتفاق می‌افتد، نتیجه کارهای ماست که بر سر ما می‌آید: «وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْديكُمْ؛ هر مصیبتی به شما می‌رسد، به‌واسطه اعمال شماست». آیا نباید به فکر باشیم و از گناهان گذشته که باعث این همه بلاها و مصیبت‌ها شده است، توبه کنیم؟ ولی ما توبه نمی‌کنیم، چون کارهای خود را بد نمی‌دانیم».

ایشان بارها به کسانی که از ایشان دستورالعملی برای پیشرفت در راه خدا و نیز برای رهایی از مشکلات می‌خواستند، به استغفار توصیه می‌کرد و این روایت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله را یاد‌آور می‌شد که: ««ألا أخبرکم بدائکم و دوائکم؟ داؤُکم الذّنوب و دواؤُکم الإستغفار؛ آیا شما را به دردتان و دوایتان خبر ندهم؟ درد شما گناهان است و دوای شما استغفار».٢

اما نباید فراموش کرد این استغفار، نباید تنها وردی زبانی باشد، بلکه باید از قلبی تائب از گناه و مشتاق به رحمت خدا سرچشمه بگیرد، وگرنه نباید انتظار گشایش و رهایی داشت. «کلمه «أستغفرالله» را تا می‌توانید از روی اعتقاد کامل، صمیمانه، با التزام به لوازم حقیقیۀ معلومه‌اش، تکرار نمایید».

لازمه توبه حقیقی، در روایات معصومین علیهم‌السلام به‌روشنی بیان شده است؛ اموری مانند پشیمانی، تصمیم بر بازنگشتن به‌ گناه، پرداخت حق مردم و نیز حقوق واجب الهی، مانند قضای نمازها و روزه‌هایی که ترک شده است و… .٣

برکات استغفار
قرآن کریم از قول حضرت نوح علیه‌السلام چنین می‌فرماید: «اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا يُرْسِلِ السَّمَاء عَلَيْكُم مِّدْرَاراً وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَل لَّكُمْ جَنَّاتٍ وَ يَجْعَل لَّكُمْ أَنْهَاراً؛ به درگاه پروردگارتان استغفار کنید، او بسیار آمرزنده است. [استغفار کنید] تا باران را پی‌درپی بر شما فرو فرستد و شما را با اموال و فرزندان یاری نماید و برایتان باغ‌هایی قرار دهد و برایتان نهرهایی فراهم آورد». حضرت آیت‌الله بهجت قدس‌سره با یاد‌آوری این مطلب، توصیه به کثرتِ استغفار داشت، تاآنجاکه به کسی که در پی رهایی از گرفتاری‌هایی در زمینه اشتغال و ازدواج بود،‌ چنین فرموده بود: «زیاد از روی اعتقاد کامل بگویید: «أستغفرالله». هیچ چیز شما را منصرف نکند غیر از ضروریات و واجبات تا کلیه ابتلائات رفع شود، بلکه بعد از رفع آنها هم بگویید، برای اینکه امثال آنها پیش نیاید. و اگر دیدید رفع نشد، بدانید یا ادامه نداده‌اید یا آنکه با اعتقاد کامل نگفته‌اید».

توبه و فرج امام عصر سلام‌الله‌علیه
یکی از برکات بسیار مهم توبه و استغفار، ارتباط یافتن با امام زمان سلام‌الله‌علیه است. بنا بر فرمایش بزرگان، کسی که وجودش از بدی‌ها پیراسته شود و به زیور عبادت و بندگی خداوند آراسته گردد، گویا در درون خویش امام زمان خود را یاری کرده است. از این روست که پاکان و اولیای خداوند به کسانی که طالب دیدار یار هستند، به این مضمون سفارش می‌کنند که:

آیینه شو جمال پری‌طلعتان طلب      جاروب کن خانه را سپس میهمان طلب

در کلمات بزرگانی چون حضرت آیت‌الله بهجت قدس‌سره درباره ارتباط با ولی عصر ارواحنا له الفداء دو مطلب مورد توجه است؛ دعا و تضرع برای ظهور امام عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه و آماده‌سازی خود برای یاری آن‌ حضرت و هر دو مطلب، نیازمند دوری از گناهان و توبه است. کسی که از وجود شریف آن حضرت غافل نباشد، متوجه است که در دوران غیبت، رنج‌ها و اندوه‌های فراوانی متوجه آن حضرت است و به همین دلیل برای تعجیل در ظهور ایشان دست به دعا برمی‌دارد، ولی بنا بر فرمایش بزرگان، برای این دعا نمی‌توان به لفّاظی و ظاهرسازی اکتفا کرد. حضرت آیت‌الله بهجت قدس‌سره می‌فرمود: «باید دعا را با شرایط آن کرد و توبه از گناهان از جمله شرایط دعاست؛ چنان‌که فرموده‌اند: «دُعآءُ التائِبِ مُسْتَجابٌ؛ دعای شخصی که توبه کند، اجابت می‌گردد»؛ نه اینکه برای تعجیل فرج دعا کنیم و کارهایمان برای تبعید (دورکردن) و تأجیل (به‌تأخیر انداختن) فرج آن حضرت باشد».

درباره آمادگی برای ظهور آن حضرت نیز توبه از گناهان امری ضروری است و حضرت آیت‌الله بهجت قدس‌سره بر این نکته تأکید داشت که «اگر ظهور حضرت حجت عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف نزدیک باشد، باید هرکس خود را برای آن روز مهیا سازد؛ از جمله اینکه از گناهان توبه کند».

ترک گناه مهم‌تر از توبه
آنچه بیان شد، نشان‌ از اهمیت و بلکه ضرورت توبه و استغفار دارد، ولی نباید فراموش شود که «تَرکُ الذَّنبِ أهوَنُ مِن طَلَبِ التّوبَة؛ گناه نکردن آسان تر از طلب توبه است». بنا بر فرمایش امام صادق علیه‌السلام، هر گناهی نقطه‌ای سیاه در قلب انسان ایجاد می‌کند و چه‌بسا این تیرگی‌ها به حدی برسد که انسان در زمره اهل شقاوت قرار گیرد و حتی از لحاظ اعتقادی نیز دچار گمراهی شود و دیگر توبه و بازگشتی برایش میسر نشود. آیا کسی که همه رفتارهایش مطابق خواسته‌های نفسانی است، به‌راحتی حالی برای توبه حقیقی برایش میسر می‌شود؟!  قرآن کریم در این باره چنین هشدار داده است: «ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِينَ أَسَاءُوا السُّوأَىٰ أَن كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِئُونَ؛ سپس سرانجام کسانی که مرتکب بدی‌ها شدند به آنجا رسید که آیات الهی را تکذیب کردند و آن را به سخره می‌گرفتند».

حضرت آیت‌الله بهجت قدس‌سره که راهنمایی‌های وی گشاینده راه طالبان مسیر کمال بود، از تذکر این نکته نیز غافل نبود و می‌فرمود: «هرکدام از ما تا هدف و مقصد اعلی مسافتی داریم و این مسافت در افراد، متفاوت است …؛ لذا باید سعی کنیم این مسافت را زیاد و بار خود را گران‌تر و سنگین‌تر نکنیم. گناهان موجب ازدیاد بار و بُعد مسافت ما تا مقصد است، وگرنه بسیار باید استغفار و تلاش نمود تا به جای اول و مسافت اولی برگردیم».

۱.پشیمانی برای توبه کافی است.
٢.کنز العمال، ج1، ص479.
٣.تَرْكُ الذَّنْبِ وَ الِاسْتِغْفَارُ اسْمٌ وَاقِعٌ لمعاني [لِمَعَانٍ‏] سِتٍّ أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَى مَا مَضَى وَ الثَّانِي الْعَزْمُ عَلَى تَرْكِ الْعَوْدِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّيَ حُقُوقَ الْمَخْلُوقِينَ الَّتِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُمْ وَ الرَّابِعُ أَنْ تُؤَدِّيَ حَقَّ اللَّهِ فِي كُلِّ فَرْضٍ وَ الْخَامِسُ أَنْ تُذِيبَ اللَّحْمَ الَّذِي نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ وَ الْحَرَامِ حَتَّى يَرْجِعَ الْجِلْدُ إِلَى عَظْمِهِ ثُمَّ تُنْشِئَ فِيمَا بَيْنَهُمَا لَحْماً جَدِيداً وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِيقَ الْبَدَنَ أَلَمَ الطَّاعَاتِ كَمَا أَذَقْتَهُ لَذَّاتِ الْمَعَاصِي.

 آیت الله بهجت، استغفار، استغفار از گناه، استغفار از گناهان، استغفار برای حاجت، استغفار بعد از گناه، استغفار بعد از نماز، استغفار ثروت، استغفار ثواب، استغفار چگونه است، استغفار چیست، استغفار فضیلت، استغفار فواید، استغفار قبل از خواب، استغفار قبل از نماز، استغفار قبل از نماز صبح، استغفار قبل خواب، استغفار قوی، استغفار یعنی چه، توبه و استغفار، ثمرة استغفار، ثواب استغفار برای اموات، ثواب استغفار گفتن، ذکر استغفار، ضرورت استغفار آیت الله بهجت، استغفار، استغفار از گناه، استغفار از گناهان، استغفار برای حاجت، استغفار بعد از گناه، استغفار بعد از نماز، استغفار ثروت، استغفار ثواب، استغفار چگونه است، استغفار چیست، استغفار فضیلت، استغفار فواید، استغفار قبل از خواب، استغفار قبل از نماز، استغفار قبل از نماز صبح، استغفار قبل خواب، استغفار قوی، استغفار یعنی چه، توبه و استغفار، ثمرة استغفار، ثواب استغفار برای اموات، ثواب استغفار گفتن، ذکر استغفار، ضرورت استغفار آیت الله بهجت، استغفار، استغفار از گناه، استغفار از گناهان، استغفار برای حاجت، استغفار بعد از گناه، استغفار بعد از نماز، استغفار ثروت، استغفار ثواب، استغفار چگونه است، استغفار چیست، استغفار فضیلت، استغفار فواید، استغفار قبل از خواب، استغفار قبل از نماز، استغفار قبل از نماز صبح، استغفار قبل خواب، استغفار قوی، استغفار یعنی چه، توبه و استغفار، ثمرة استغفار، ثواب استغفار برای اموات، ثواب استغفار گفتن، ذکر استغفار، ضرورت استغفار آیت الله بهجت، استغفار، استغفار از گناه، استغفار از گناهان، استغفار برای حاجت، استغفار بعد از گناه، استغفار بعد از نماز، استغفار ثروت، استغفار ثواب، استغفار چگونه است، استغفار چیست، استغفار فضیلت، استغفار فواید، استغفار قبل از خواب، استغفار قبل از نماز، استغفار قبل از نماز صبح، استغفار قبل خواب، استغفار قوی، استغفار یعنی چه، توبه و استغفار، ثمرة استغفار، ثواب استغفار برای اموات، ثواب استغفار گفتن، ذکر استغفار، ضرورت استغفار آیت الله بهجت، استغفار، استغفار از گناه، استغفار از گناهان، استغفار برای حاجت، استغفار بعد از گناه، استغفار بعد از نماز، استغفار ثروت، استغفار ثواب، استغفار چگونه است، استغفار چیست، استغفار فضیلت، استغفار فواید، استغفار قبل از خواب، استغفار قبل از نماز، استغفار قبل از نماز صبح، استغفار قبل خواب، استغفار قوی، استغفار یعنی چه، توبه و استغفار، ثمرة استغفار، ثواب استغفار برای اموات، ثواب استغفار گفتن، ذکر استغفار، ضرورت استغفار آیت الله بهجت، استغفار، استغفار از گناه، استغفار از گناهان، استغفار برای حاجت، استغفار بعد از گناه، استغفار بعد از نماز، استغفار ثروت، استغفار ثواب، استغفار چگونه است، استغفار چیست، استغفار فضیلت، استغفار فواید، استغفار قبل از خواب، استغفار قبل از نماز، استغفار قبل از نماز صبح، استغفار قبل خواب، استغفار قوی، استغفار یعنی چه، توبه و استغفار، ثمرة استغفار، ثواب استغفار برای اموات، ثواب استغفار گفتن، ذکر استغفار، ضرورت استغفار