احکام خرید و فروش نقد و نسیه

احکام خرید و فروش نقد و نسیه

نقد و نسیه

مسأله 2104 اگر جنسی را نقد بفروشند، خریدار و فروشنده، بعد از معامله می‌توانند جنس و پول را از یکدیگر مطالبه نموده و تحویل بگیرند (1) و تحویل دادن خانه و زمین و مانند اینها به این است که آن را در اختیار خریدار بگذارند که بتواند در آن تصرّف کند و تحویل دادن فرش و لباس و مانند اینها به این است که آن را طوری در اختیار خریدار بگذارند که اگر بخواهد آن را بجای دیگر ببرد فروشنده جلوگیری نکند.

این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست

(1) (سیستانی): و تحویل دادن در منقول مانند فرش و لباس و غیر منقول مانند خانه و زمین به این است که دست از آن چیز بردارد و طوری آن را در اختیار طرف قرار دهد که چنانچه بخواهد، بتواند در آن تصرّف کند؛ و این معنی به اختلاف موارد مختلف می‌باشد.

(زنجانی): و تحویل دادن اشیاء غیر منقول همچون خانه و زمین و اشیاء منقول همچون فرش و لباس به این است که اختیار تصرّف در مال را بدست طرف معامله قرار دهد.

(فاضل): مسأله اگر جنسی را نقد بفروشند، خریدار و فروشنده، بعد از معامله می‌توانند جنس و عوض را از یکدیگر مطالبه نموده و تحویل بگیرند و تحویل دادن هر چیز به حسب خودش می‌باشد مثلًا تحویل دادن خودکار و کتاب آن است که آن را بدست مشتری بدهد و تحویل دادن خانه و باغ به این است که کلید خانه یا باغ را به او بدهد و اثاثیه خود را از آنجا تخلیه کند و مانع ورود او به باغ یا خانه نشود و همین طور است تحویل دادن مغازه.

[مشخص کردن مدت در معامله نسیه]

مسأله 2105 در معامله نسیه باید مدّت، کاملًا معلوم باشد، (1) پس اگر جنسی را بفروشد که سر خرمن پول آن را بگیرد، چون مدّت کاملًا معین نشده معامله باطل است.

این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست

(1) (مکارم): و اگر تاریخی برای آن معین نکنند معامله باطل است.

[درخواست عوض قبل از موعد نسیه]

مسأله 2106 اگر جنسی را نسیه بفروشد، پیش از تمام شدن مدّتی که قرار گذاشته‌اند، نمی‌تواند عوض آن را (1) از خریدار مطالبه نماید، ولی اگر خریدار بمیرد (2) و از خودش مال داشته باشد، فروشنده می‌تواند پیش از تمام شدن مدّت، طلبی را که دارد از ورثه او مطالبه نماید.

این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست

(1) (سیستانی): قیمت آن را..

(2) (مکارم): فروشنده می‌تواند طلب خود را از اموال میّت مطالبه نماید، هر چند وقت آن نرسیده باشد.

[اگر خریدار نتواند هنگام موعد عوض جنس را پرداخت کند]

مسأله 2107 اگر جنسی را نسیه بفروشد، بعد از تمام شدن مدّتی که قرار گذاشته‌اند، می‌تواند عوض آن را (1) از خریدار مطالبه نماید، ولی اگر خریدار نتواند بپردازد، باید او را مهلت دهد (2).

این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست

(1) (سیستانی): قیمت آن را..

(2) (خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی): یا معامله را فسخ کند و در صورتی که آن جنس موجود است پس بگیرد.

(فاضل): [و] در هر صورت اگر فروشنده بخواهد زودتر جنس را تحویل دهد می‌تواند بگیرد، حتی می‌توانند توافق کنند که فروشنده در قبال گرفتن مبلغی جنس را زودتر تحویل دهد.

(زنجانی): و اگر عین مال او موجود باشد می‌تواند معامله را به هم زده و مال خود را پس بگیرد.

(مکارم): مسأله هر گاه بعد از فرا رسیدن مدّت، مشتری نتواند پول را بپردازد باید او را مهلت داد.

[قیمت کالا مشخص نباشد/گران فروختن در معامله نسیه نسبت به نقد]

مسأله 2108 اگر به کسی که قیمت جنس را نمی‌داند، مقداری نسیه بدهد و قیمت آن را به او نگوید معامله باطل است (1) ولی اگر به کسی که قیمت نقدی جنس را می‌داند نسیه بدهد و گرانتر حساب کند مثلًا بگوید جنسی را که به تو نسیه می‌دهم، تومانی یک ریال از قیمتی که نقد می‌فروشم گرانتر حساب می‌کنم و او قبول کند اشکال ندارد.

این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست

(1) (زنجانی): مگر این که خریدار فروشنده را وکیل کند که بجای او خرید جنس را عهده دار گردد که در این صورت همین مقدار که وکیل قیمت جنس را می‌داند، کفایت می‌کند..

(فاضل): مسأله قیمت جنس در معامله نسیه باید دقیقاً معلوم باشد بنا بر این: 1 اگر مشتری قیمت جنس را نداند و آن را نسیه بخرد معامله باطل است. 2 اگر بگوید این جنس را نقد به فلان مبلغ و نسیه به فلان مبلغ می‌فروشم و تعیین نکند که نقد فروخته یا نسیه، معامله باطل است. 3 اگر بگوید این جنس را فلان مبلغ خریده‌ام و نسیه به ازای هر ماه تأخیر در پرداخت فلان مبلغ اضافه می‌دهم معامله باطل است.

(مکارم): مسأله هرگاه جنسی را به طور نقد با قیمتی معامله کنند و به طور نسیه با قیمتی گرانتر؛ مثلًا بگوید: این جنس را نقداً به فلان مقدار می‌دهم و به طور نسیه ده درصد گرانتر حساب می‌کنم و مشتری قبول کند مانعی ندارد و ربا حساب نمی‌شود.

[کم کردن مقدار طلب و نقد کردن نسیه]

مسأله 2109 کسی که جنسی را نسیه فروخته و برای گرفتن پول آن مدّتی قرار داده، اگر مثلًا بعد از گذشتن نصف مدّت، مقداری از طلب خود را کم کند و بقیّه را نقد بگیرد اشکال ندارد.

این مسأله، در رساله آیت اللّه (بهجت) نیست.

• توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل،  اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.

مطابق نظر آيت الله خامنه اي

انواع خرید و فروش (۱)
 
خرید و فروش با توجه به زمان تحویل ثمن و مثمن به یکی از صور ذیل است:
۱. نقد: معامله‌‌ای است که در آن پس از معامله، طرفین حق دارند جنس و عوض را از یکدیگر مطالبه کنند.
۲. نسیه: خریدار می‌تواند جنس را مطالبه کند، اما برای عوض آن (مثل پول) مدت تعیین شده است.
۳. سلف (پیش‌‌خرید): مشتری ملزم است عوض بپردازد که بعد از مدتی جنس را تحویل بگیرد؛ مثلاً بگوید: “این پول را می‌دهم که ۶ ماه بعد فلان جنس را بگیرم”. این معامله عکس نسیه است.
۴. صرف: یعنی طلا را در مقابل طلا یا نقره، یا اینکه نقره را در مقابل نقره یا طلا بفروشند. در این معامله باید در همان مجلس معامله، جنس و عوض تحویل داده شود.
۵. کالی به کالی: ثمن و مثمن هر دو نسیه باشند و موجود نباشند.
 

۱. نقد و نسیه
اگر در معامله شرط نشده باشد که مشتری ثمن را پس از مدتی از زمان معامله بپردازد، باید ثمن به صورت نقد پرداخت شود. لذا فروشنده پس از تحویل جنس، حق مطالبه ثمن را دارد. اما اگر برای پرداخت ثمن، مدت تعیین شده باشد، بر مشتری لازم نیست ثمن را قبل از فرارسیدن مدت بپردازد؛ حتی اگر بایع آن را طلب کند.
 
احکام معامله نقد و نسیه
۱. اگر مشتری ثمن را در زمان مشخص شده تحویل دهد، فروشنده حق ندارد تحویل نگیرد و اگر زودتر از زمان مقرر پرداخت کند، بر فروشنده واجب نیست بپذیرد.
۲. اگر مشتری ثمن را در زمان مشخص شده تحویل ندهد، فروشنده حق فسخ معامله را ندارد. مگر در ضمن معامله شرط کند که حق فسخ دارد.
۳. مدت تعیین شده در معامله نسیه باید کاملاً معلوم باشد و احتمال زیاده و نقصان در آن نباشد؛ مثلاً اگر بگویند وقتی حسن از مسافرت بیاید پول را می‌دهم، معامله باطل است؛ چون معلوم نیست چه زمانی می‌آید. (۱۵۹۵)
۴. در معاملات نمی‌‌توان این‌‌گونه عمل کرد که پس از معامله به مشتری بگوییم می‌توانی ثمن را دیرتر تحویل دهی به شرط آنکه مقدار بیشتری بپردازی؛ زیرا این عمل ربا و حرام است. اما عکس آن اشکال ندارد؛ به این معنا که با توافق مشتری زمانی زودتر از زمان تعیین شده در قرارداد را برای تحویل ثمن معین کرد و مشتری ملزم به پرداخت مقدار کمتری باشد. (در واقع مقدار بخشیده شده از ثمن صلح یا ابراء می‌‌شود). (۱۵۹۲)
مثال۱: فرض کنید علی اتومبیلی را از حسن خریده و در مقابل، چک یک ساله به مبلغ هشت میلیون تومان تحویل داده است. اگر بعداً حسن با علی توافق کنند که مبلغ هفت میلیون (یعنی کمتر از مبلغ چک) از علی دریافت کند و چک علی را قبل از یک سال به او برگرداند، اشکالی نخواهد داشت.
توجه: فروش چک مدّت‌دار به دیگری به کمتر یا بیشتر از مبلغ در چک جایز است و اشکال ندارد آنچه اشکال دارد و جایز نیست این است که مبلغی از کسی قرض بگیرد و در برابر آن چک مدّت‌دار به مبلغ بیشتر از مبلغ قرض به او بدهد این عمل قرض ربوی است و حرام است اگرچه بعید نیست اصل قرض صحیح باشد.
مثال۲: فرض کنید علی اتومبیلی را از حسن خریده و در مقابل، چک یک ساله به مبلغ هشت میلیون تومان به او تحویل داده است. اگر در تاریخ مقرر چک وصول نشد و موجودی علی کمتر از این بود، حسن نمی‌تواند از علی جریمه دیرکرد بگیرد.
۵. اگر کسی جنسی را نسیه بخرد و همان را به فروشنده نقدی بفروشد، اشکال ندارد. مگر آنکه در ضمن معامله اول شرط کرده باشد که ” نسیه می‌‌خرم به شرط آنکه از من نقد بخری”. البته اگر معامله صوری و برای فرار از ربای قرضی باشد، در هر صورتی حرام و باطل است.

س. اگر در معامله ­ای که به صورت نسیه انجام می شود خریدار بگوید هر وقت پول دستم آمد پرداخت خواهم کرد آیا چنین معامله ای صحیح است؟

ج. با توجه به این که در معامله نسیه باید مدت تعیین شده برای پرداخت ثمن معلوم باشد و احتمال زیاده و نقصان در آن نباشد، در فرض سؤال معامله باطل است، ولی اگر فروشنده راضی به تصرف مشتری در کالای فروخته شده باشد، تصرف مشتری در آن اشکال ندارد.

بیع نقد و نسیه‏

اجوبه الاستفتائات
س 1592: خرید کالا به‌طور نسیه به مدّت یک سال به قیمتی بیشتر، از قیمت نقدی آن چه حکمی دارد؟ و همچنین فروش چک به قیمتی بیشتر یا کمتر از مبلغ آن برای مدّت معیّنی چه حکمی دارد؟
ج: خرید و فروش کالا به‌صورت نسیه به قیمتی بیشتر از قیمت نقد اشکال ندارد و حکم خرید و فروش چک در مساله 1950 ذکر شده است.

س 1593: اگر فروشنده ماشینی بگوید که قیمت نقدی آن، این مقدار است و قیمت قسطی ده ‏ماهه آن فلان مقدار است و مشتری هم گمان کند که آن مقدار زیادی در فروش قسطی، سود پول آن در مدّت ده ماه است و بر همین اساس معامله صورت بگیرد، با توجه به آنچه در ذهن مشتری خطور کرده که مقدار اضافه بر قیمت نقد را به عنوان سود پول می‏پردازد و معامله ربوی است، آیا اساساً معامله، ربوی و باطل محسوب نمی‏شود؟
ج: اين معامله در صورتی که بصورت نسيه باشد و پول آن به‌طور اقساط پرداخت شود، اشکال ندارد و اين قبيل معاملات، ربوی محسوب نمی‏شوند.

س 1594: در عقد بیعی برای ثمن و مثمن به این نحو مدّت ذکر شده است که پرداخت ثمن به نحو اقساط معیّنی در طول یک سال صورت بگیرد و کالا هم بعد از گذشت یک سال از پرداخت اولین قسط آن توسط مشتری، به او تحویل داده شود، در صورتی که پرداخت قسط اول آن به مقدار زیادی از موعد مقرّر به تأخیر افتاده باشد، آیا فروشنده، خیار تأخیر دارد؟
ج: در مفروض سؤال که معامله به‌صورت بيع سلم است ثمن بايد هنگام عقد بيع نقد باشد و الا بيع از اساس باطل است.

س 1595: در صورتی که پرداخت قسط اول ثمن از وقت متعارف خود به تأخیر بیفتد، آیا با آنکه معامله مهلت معیّنی نداشته و شرط خیار هم در صورت تأخیر در پرداخت ثمن برای فروشنده ذکر نشده باشد، به مجرّد تأخیر مذکور برای او خیار ثابت می‏شود یا خیر؟
ج: بايد در بيع نسيه، مهلت پرداخت ثمن معيّن شود، بنا بر اين اگر بدون معيّن کردن مهلت اقساط ثمن، بيع نسيه صورت بگيرد از اساس باطل است، ولی اگر زمان پرداخت معيّن شود و مشتری پرداخت آن را از موعد مقرّر به تأخير بيندازد، مجرّد اين تأخير موجب ثبوت خيار برای فروشنده نمی‏شود.

س 1596: یک مؤسسه فنّی در زمینی ساخته شده به این شرط که وزارت آموزش و پرورش پول آن را به صاحبانش بپردازد، ولی آن وزارتخانه بعد از اتمام ساختمان مؤسسه از پرداخت پول زمین به صاحبان آن خودداری می‏کند، صاحبان زمین هم بعد از آن اعلام کردند که رضایت به این عمل ندارند و ساختمان را غصبی می‏دانند و نماز در آن باطل است، این مسأله چه حکمی دارد؟
ج: بعد از آنکه صاحبان زمين با تحويل دادن آن برای ساخت مؤسسه موافقت کردند و به اين شرط که پول آن را از وزارت آموزش و پرورش بگيرند به وزارتخانه مزبور واگذار نمودند، ديگر حقّی در آن ندارند و زمين مزبور غصبی نيست، بله آنان حق دارند پول زمين را از وزارت آموزش و پرورش مطالبه کنند و براين اساس تحصيل کردن و نماز خواندن در آن ساختمان شرعاً اشکال ندارد و منوط به رضايت صاحبان قبلی زمين نيست.

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی خامنه ای.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی

مسأله 1797ـ در معامله نسیه باید مدّت کاملاً معیّن باشد و اگر تاریخى براى آن معیّن نکنند معامله باطل است.

مسأله 1798ـ هرگاه جنسى را نسیه بفروشد قبل از فرا رسیدن مدّت نمى تواند عوض آن را مطالبه کند، ولى اگر مشترى از دنیا برود فروشنده مى تواند طلب خود را از اموال میّت مطالبه نماید، هر چند وقت آن نرسیده باشد.

مسأله 1799ـ هرگاه بعد از فرا رسیدن مدّت، مشترى نتواند پول را بپردازد باید او را مهلت داد.

مسأله 1800ـ هرگاه جنسى را بطور نقد با قیمتى معامله کنند و بطور نسیه با قیمتى گرانتر، مثلاً بگوید: این جنس را نقداً به فلان مقدار مى دهم بطور نسیه ده درصد گرانتر حساب مى کنم و مشترى قبول کند مانعى ندارد و ربا حساب نمى شود.

مسأله 1801ـ هرگاه کسى جنسى را نسیه بفروشد ولى بعداً مقدارى از طلب خود را کم کند و بقیّه را نقد بگیرد اشکال ندارد.

تفاوت قيمت در معامله نقد و نسيه 
پرسش :آیا می توان به جهت نسیه بودن معامله، کالا را گرانتر به فروش رساند؟
پاسخ :هرگاه جنسى را بطور نقد با قیمتى معامله کنند و بطور نسیه با قیمتى گرانتر، مثلًا بگوید: این جنس را نقداً به فلان مقدار مى‏دهم بطور نسیه ده درصد گرانتر حساب مى‏کنم و مشترى قبول کند مانعى ندارد و ربا حساب نمى‏شود.

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی مکارم شیرازی

مطابق نظر آيت الله سيستاني

۶۴پرسش: فروش نسیه می تواند فروشنده صریح به مشتری بگوید نقد فلان مبلغ اما غیر نقد با تأخیر مثلاً دو ماه می شود فلان مبلغ؟
پاسخ: با این کیفیت صحیح است.

۲۹پرسش: بعضیها برای فروش کالاهای خود بصورت اقساطی از فرمول ۲۴۰۰/ درصد*(۱+ مدت)* وام= سود استفاده می کنند ایا این فرمول شرعی است؟

پاسخ:

فروش کالا به صورت قسطی بیشتر(که اضافه به صورت قطعی معلوم شده است) اشکال ندارد.

پرسش: اینکه یک فرد شغلش فقط این باشد که جنسش را اَقساطی بفروشد و از سودی که در مدت چکها می برد ارتزاق کند آیا این شغل اشکال شرعی ندارد؟
پاسخ: مانعی ندارد.

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی سیستانی.

• *- ويژه نامه احكام خريد و فروش 

• • خرید و فروش میوه‌ روی درخت و بوته
  • صیغه لفظی و کتبی خرید و فروش
  • حکم فروش ملک در اجاره
  • خرید و فروش اموال و املاک وقفی
  • حکم جوشاندن و سرخ کردن کشمش و خرما
  • شرایط جنس و عوض آن در معامله

کلیدک احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسیه احکام خرید و فروش نقد و نسی