آثار و فوايد وضو را بيان كنيد؟

با نگاهى به تمامى جوانب روايات و احكام صادره از معصومين (عليهم السلام) در خصوص وضو مى توان به دو فايده روشن دست يافت.

الف: فوائد بهداشتى‏

علاوه بر احاديثى كه بر فوائد بهداشتى وضو تاكيد نموده و آن را از عوامل طولانى شدن عمر برشمرده اند(1) برخى متخصيص علوم پزشكى با دقت نظر در دستورات و احكام وضو براى اين عمل عبادى فوائدى را ذكر نموده اند كه به برخى از آنها از قرار ذيل مى باشد:

سلامت گوارشى‏

دانش پزشكى، امروزه عامل انتقال بسيارى از عوامل عفونى را اصطلاحاFecal-Oral ) مدفوعى دهانى) شناسايى كرده است كه يك گروه عمده از اين عوامل عفونى داراى اين ويژگى هستند كه پس از اجابت مزاج بر روى دست باقى مى مانند و بعدا در موقع غذا خوردن و از طريق دهان وارد بدن مى شوند و ايجاد بيمارى مى نمايند.

از اين جهت امروزه در همه ممالك پيشرفته اولين اصل بهداشتى كه براى مقابله با عفونتهايى گوارشى به همگان (به خصوص اطفال) آموزش داده مى شود، شستشوى دستها قبل از غذا خوردن و پس از اجابت مزاج است و به اين ترتيب تاثير نظافت دستها در پيشگيرى از گروه زيادى از بيمارهاى عفونى باور نكردنى است.

اما فرمان وضو كه در آيه شريفه 9 از سوره مباركه مائده در قرآن مجيد صادر شده است، به سادگى و صراحت امر به شستشوى دستان (تا آرنج) مى كند و 14 قرن پيش با بيان دستورى پيرامون نماز، پيام آور نكته اى شود كه علم بشرى در آستانه قرن بيست و يكم به اهميت بيش از پيش آن، دست يافته است.

مقارنت اوقات نماز با سه وعده معمول غذايى (صبحانه و نهار و شام) يا حتى وعده هاى غذا هنگام روزه دارى (سحر و افطار) سبب مى شود كه شخص نمازگزار، موقع انجام وضو (كه معمولا متعاقب اجابت مزاج نيز هست) خود به خود به شستشوى دستها بپردازد و هر گونه عامل بيماريزاى عفونى را از دستهاى خويش بزدايد و در نتيجه موقع صرف غذا، هيچ عامل عفونى ناشى از دست آلوده موفق به ايجاد بيمارى در بدن او نشود.

سلامتى مجارى تنفسى‏

به علت پراكنده بودن عوامل عفونى متعدد در محيط اطراف و هواى تنفسى انسان، و با توجه به اين كه استنشاق ميكروب از طريق بينى روش عمده انتقال اين عفونتهاست، بيماريهاى عفونى تنفس، بوفور بوقوع پيوندد. اين مشكلات بويژه در فصل سرما كه تجمع افراد در محيطهاى بسته افزايش مى يابد و ويروس ها و باكترى ها امكان رشد و بيماريزايى زيادترى پيدا مى كنند بيشتر مى شود و به همين علت است كه در فصل سرما شايعترين علت مراجعه اطفال و بزرگسالان به مطب و كلينيك هاى عمومى، بيمارى‏common cold (سرماخوردگى) و عوارض متعدد ناشى از آن است و همانطور كه اشاره شد، عمده اين درگيرى هاناشى از انتقال عامل بيماريزا از طريق بينى است.

اما از جمله مواردى كه در حين وضو، مورد توصيه موكد قرار گرفته است سه مرتبه، چشيدن و استنشاق آب سرد و پاك است.

بر اين اساس چنانچه مسلمين در مقدمات نماز و حين وضو دستور اسلامى استنشاق آب سرد را اجرا نمايند، همه روزه چند نوبت ميكروبهاى مجرايى تنفس را زدوده و مجراى تنفسى خود را تميز و پاكيزه مى نمايند و بدين ترتيب از بروز بيماريهاى متعدد تنفسى در امان خواهند بود.

بهداشت دهان و دندان‏

نقش دندانها در حفظ و زيبايى و قدرت جويدن و صحبت كردن به خوبى مشخص است و حتى نبودن دندانهاى سالم و زيبا براى بانوان و دوشيزگان (به خصوص) اثرات روانى زيادى باقى مى گذارد. چرا كه در كتابهاى علمى دندانپزشكى مى خوانيم: نيمى از زيبايى بشر منوط به صورت او و از اين مقدار 3/ 2 آن مربوط به دهان و دندانها است.

رعايت بهداشت دهان و دندان و پيشگيرى از بيماريهاى مختلف آن، از جمله پوسيدگى دندانها و بيماريهاى پريودنتال (بيماريهاى لثه و بافتهاى پشتيبان) و.. به بهترين شكل بوسيله مسواك زدن، انجام مى پذيرد.

پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) در خصوص مسواك زدن به هنگام وضو فرموده اند: «السواك شطر الوضوء»(2) (مسواك كردن جزئى از وضو است) و يا در توصيه اى كه به حضرت على (عليه السلام) در اين باره بيان داشته اند: «يا على و عليك بالسواك عند كل وضوء»(3) (اى على بر تو باد مسواك زدن به هنگام هر وضو)

بنابراين با توجه به اين كه نمازگزار روزانه حداقل 3 بار وضو مى گيرد چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواك زدن بكند، از حد اكثر پاكيزگى لازم براى پيشگيرى از تمامى بيماريهاى دهان و دندان برخوردار مى شود.

بهداشت پوست‏

يكى از شرايط صحت وضو، نبود مانع براى رسيدن آب به مواضع وضو مى باشد كه همين امر يعنى بررسى نبود مانع در اعضاى وضو و برطرف نمودن موانع در صورت وجود آن خود نقش بسزايى در سلامت پوست ايفا مى نمايد.

گذشته از اين كه در وضو مواضعى همچون سر و پا مورد توجه قرار گرفته است و اين دو عضو بر خلاف دست و صورت، از اعضايى هستند كه در بخش قابل توجهى از شبانه روز پوشانيده هستند، تا حدى كه حتى خود ما نيز معمولا توجه كمى به آنها داريم.(4)

اما امروزه دانش بشر، گروهى از بيمارى ها را مى شناسد كه شروع تظاهرات اين بيماريها از پوست سر و پاها است. به عنوان مثال برخى بيماريهاى قارچى پوست از حد فاصل ميان شصت و ديگر انگشتان پا آغاز مى گردد كه اتفاقا درست محل اين ناحيه مسح واجب دارد و به همين ترتيب مسح سر نيز مى تواند توجه انسان را به آلودگى يا ضايعه عفونى در مو و پوست سر توجه دهد و در نتيجه انسان را براى رفع آن به اقدام وادارد.

در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتى است براى برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اكسيژن قرار گرفتن اين اعضاء كه علاوه بر شادابى پوست، به نوبه خود مانع رشد ارگانيزم هاى بى هوازى در منافذ پوست خواهد شد(5).

تسكين اعصاب و روان‏

از ديگر فوائدى كه مى توان براى وضو برشمرد نقش آرامش بخشى آن باشد چراكه تماس آب با پوست بدن اثر خاصى در تعادل اعصاب سمپاتيك و پاراسمپاتيك دارد(6) به خصوص اگر اين عمل با آب سرد صورت پذيرد لذا مى بينيم رسول خدا (صلى الله عليه وآله) توصيه نموده اند به هنگام خشم انسان با آب سرد وضو بگيرد(7).

ب: فوائد معنوى‏

علاوه بر فوائد بهداشتى وضو از سوى ائمه معصومين (عليهم السلام) نيز فوائد معنوى متعددى براى آن ذكر گرديده است كه در اينجا به نمونه از اين موارد اشاره مى گردد:

موجب سفيد روئى در قيامت‏

پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) در پاسخ به فردى در خصوص وصف مومنان و كافران در قيامت فرمودند: «أَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَغُرٌّ مُحَجَّلُونَ مِنْ أَثَرِ الْوُضُوءِ وَ السُّجُودِ وَ أَمَّا الْكَافِرُونَ فَمُسْوَدُّونَ الْوُجُوهُ فَيؤْتَى بِهِمْ إِلَى الصِّرَاط»(8) (مؤمنان درخشان و روسفيد بر اثر وضوء و كافران سيه رويند و آنها را بر كنار صراط آرند»

درك ثواب شهداء

پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) در ادامه روايت قبلى با تاكيد بر دائم الوضوء بودن مى فرمايد: «إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَكُونَ بِاللَّيلِ وَ النَّهَارِ عَلَى طَهَارَهٍ فَافْعَلْ فَإِنَّكَ تَكُونُ إِذَا مِتَّ عَلَى طَهَارَهٍ مِتَّ شَهِيداً»(9) (اگر مى توانى هميشه با وضو باشى اين عمل را ترك نكن چرا كه ملك الموت آنگاه كه روح بنده اى را كه با وضو باشد او را شهيد محسوب خواهد نمود.»

بخشش گناهان‏

از ديگر اسرار وضو بخشش گناهان مى باشد امام باقر (عليه السلام) در اين خصوص فرموده اند: «ثَلَاثٌ كَفَّارَات فَإِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِى السَّبَرَاتِ وَ الْمَشْى بِاللَّيلِ وَ النَّهَارِ إِلَى الْجَمَاعَاتِ وَ الْمُحَافَظَهُ عَلَى الصَّلَوَات»(10) (سه چيز است كه جبران كننده و محو كننده گناه است: كامل گرفتن وضو در هواى بسيار سرد، راه رفتن در شب و روز به سوى جماعتهاى اسلامى (نماز جماعت و جمعه)، مراقبت بر انجام صحيح نمازها».

ثواب شب زنده داردى‏

اگر كسى قبل از رفتن به رختخواب وضو بگيرد مانند كسى مى ماند كه تمام شب را پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) فرموده اند: «مَنْ بَاتَ عَلَى طُهْرٍ فَكَأَنَّمَا أَحْيا اللَّيلَ كُلَّه»(11) (كسى كه شب را با وضو بيارامد، گويى كه تمام شب را به احياء و عبادت گذرانده است».

مانع از تجاوز به حقوق ديگران‏

فلسفه ديگر وضو اين است كه رعايت شرايط وضو موجب مى گردد تا مسلمان ها از تجاوز به حقوق ديگران پرهيز نمايند، چراكه از شرايط صحت وضو غصبى نبودن آب و همينطور ظرف وضو مى باشد، لذا براى اين كه مسلمانى بتواند اين وظيفه دينى را به طور صحيح ادا نمايد لازم است مراقب اعمال و رفتار خود بوده و از تجاوز به حقوق ديگران پرهيز نمايند.

(1) پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله به يكى از اصحاب خود فرمود: «أَكْثِرْ مِنَ الطَّهُورِ يَزِيدُ اللَّهُ فِى عُمُرِكَ»» يعنى هر چه مى توانى بيشتر طاهر (با وضو) باش خداوند عمرت را زيادتر مى كند» (وسائل الشيعه، ج 1، ص 383).
000 (2) بحار الأنوار، ج 73، ص. 136
000 (3) اصولى كافى، ج 8، ص. 79
000 (4) پوشش پا به صورت جوراب و كفش امروزه در اكثر فرهنگها متداول شده است و پوشش سر به صورتهاى مختلف از كلاه ايمنى، كلاه آشپزى، كلاه جراحى، چادر و عمامه گرفته تا كلاه و روسرى معمولى از دير باز معمول بوده است.
000 (5) براى كسب اطلاع بيشر در اين خصوص رجوع كنيد به 40 نكته پزشكى پيرامون نماز، دكتر مجيد ملك محمدى.
000 (6) مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلاميه، 1374 ش، اول، ج 4، ص. 291
000 (7) الحكم الزاهره با ترجمه انصارى، ص. 586
000 (8) بحار الأنوار، ج 57، ص. 260
000 (9) بحار الأنوار، ج 66، ص

396
(10) معانى الاخبار، ص. 314
000 (11) أمالى الصدوق، ص. 34 .\پرسمان