معنی تنهايى در قبر يا وحشت قبر در کلام…

حضرت على(ع) در نهج البلاغه از تنهايى در قبر وحشت قبر و … كه همه نشانگر بيان مادى عالم پس از مرگ است اشاره مى كند. مگر پس از مرگ روح از تن جدا نمى شود؟ پس تنهايى و احساس تنهايى در قبر يا وحشت قبر بى معنى است و جسم حس و دركى از محيط خود ندارد. لطفا توضيح دهيد.

ارتباط خاصى ميان «قبر برزخى» و «قبر خاكى» يعنى، بين «روح انسان» در برزخ و «بدن مادى» او در قبر خاكى وجود دارد. اين ارتباط، در اصل از ارتباط روح وبدن مادى كه در طول زندگى دنيايى با يكديگر يك نوع اتحاد داشته‏ اند، سرچشمه مى‏گيرد كه با قطع تعلّق روح از بدن پس از مرگ، به كلى از ميان نمى‏رود بلكه يك نوع ارتباط در حد پايين‏ترى ميان روح برزخى و بدن مادى و خاكى وجود دارد.

البته نه در حد و اندازه‏اى كه در زندگى دنيايى و در دوران تعلّق روح به بدن وجود داشت و نه با آن كيفيت و كميت بلكه در ميزانى ضعيف‏تر و با كم و كيفى ديگر. از همين رو «قبر خاكى» با «عالم برزخى» روح، ارتباطى دارد كه نقاط ديگر اين ارتباط را ندارد: به همين جهت على رغم حضور روح در عالمى فرا مادى، و فوق زمان و مكان، توجّه خاصى به بدن مادى و به نقطه ‏اى كه بدن خاكى در آن هست، دارد و بر اساس همين ارتباط ميان قبر برزخى و قبر خاكى است كه دستورات و احكام خاصى در باب قبر، تشييع جنازه، كفن و دفن، حرمت قبر، استحباب زيارت قبور، دعا، طلب رحمت و مغفرت برسر قبور و نظاير آن در شريعت اسلامى وجود دارد.

ارتباط روح و بدن در ساعت و روزهاى اول مرگ، بيش از روزها و اوقات بعدى است و اين به دليل الفت و وحدت شديدى است كه روح با بدن مادى در اين دنيا دارد.

به تدريج با انس گرفتن روح با «بدن برزخى» و «قالب مثالى» از اين توجّه و ارتباط كاسته شده، ارتباط ضعيفى ميان روح و بدن خاكى باقى مى‏ماند. ولى به هر حال درساعات وروزهاى اول مرگ، روح در عين اينكه در برزخ است، خود را در كنار بدن مادى مى‏يابد به صورتى كه با حركت دادن و غسل دادن و كفن و دفن به دنبال بدن مادى بوده، در آنجا حاضر است.

هنگامى كه بدن ميت را وارد قبر مى‏كنند، روح خود را با آن و نزديك به آن مى‏ يابد و چون با احكام جديد، خطرات، وحشت‏ ها و تاريك و روشن نبودن آينده خود، رو به ‏رو مى‏شود و شاهد ورود بدن به زير خاك است طبعا ترس، اضطراب و نگرانى خاصى دامنگير روح مى‏شود. بدين لحاظ است كه براى مراعات حال روح در اين لحظات دستورات خاص و احكام ويژه ‏اى، در متون اسلام وارد شده كه هر كدام حامل حساب و معانى خاصى و منظور و مقصود مشخصى است و براى اهل آن به اندازه فهم‏شان، قابل درك است.

وارد نكردن دفعى بدن به قبر و گذاشتن آن، دو يا سه زراع پايين‏تر قبر بر روى زمين،(1) وارد كردن بدن ميت از قسمت پاها در داخل قبر(2) و خواندن دعاهاى مخصوص هنگام قرار دادن ميت در لحد و زمان گذاشتن خشت روى قبر و وقت خروج از قبر و…(3) هر يك داراى مضمون خاصى بوده و شامل درخواست مخصوصى از خداوند متعال براى ميت است و هر كدام نشانگر ارتباط قبر مادى با قبر برزخى و ابعاد، رموز و دقايق مختلف آن است.

ارتباط روح با قبر خاكى، موجب مى‏شود كه بتوان از اين طريق بهتر با روح رابطه برقرار و به او توجه كرد و نيز توجه او را جلب نمود. بدين جهت در روايات تأكيد فراوانى بر زيارت قبور، دعا، طلب رحمت و مغفرت و تلاوت قرآن بر سر قبرها شده است. هر چند اين آداب در هر جايى براى مردگان خوب است ولى به دليل ارتباط قبر برزخى با قبر خاكى، بر انجام دادن اين آداب بر سر قبرها تأكيد بيشتر شده و از استحباب بيشترى برخودار است.

از طرفى ارواح نيز بر اساس اين ارتباط با بدن مادى و قبر خود، از حضور مؤمنان مسرور و مبتهج مى‏شوند(4) و با زيارت كنندگان سخن‏ها دارند كه اگر گوش شنوا و چشم‏بينايى باشد، آن حكايت‏ها را مى‏فهمد و در مى‏يابد.

رو به گورستان دمى خامش نشين‏
 
آن خموشان سخن گو را ببين

ليك اگر يك رنگ بينى خاكشان‏
 
نيست يكسان حالت چالاكشان

شحم و لحم زندگان يكسان بود
 
آن يكى غمگين، دگر شادان بو

تو چه دانى تا ننوشى قالشان‏
 
ز آنكه پنهان است بر تو حالشان

بشنوى از قال، هاى و هوى را
 
كى ببينى حالت صد توى ر

نقش ما يكسان به ضدها متصف‏
 
خاك هم يكسان روانشان مختلف‏
 

(5)

و نيز به لحاظ وجود ارتباط ميان «قبر خاكى» و «قبر برزخى»، بهتر است بدن مادى ميت در مكان‏هاى شريف و مقدس، مانند مشاهد ائمه (ع)، حرم علما، شهداء و امام‏زادگان دفن شود چرا كه ارتباط ميان ارواح پاك پيامبران، امامان، صالحان و اولياى الهى و قبرهاى شريف، پاك و مقدس آنان، توجّه خاص و ويژه آن بزرگان را، به نقطه‏هايى كه بدن‏هاى مطهرشان در آنجا مدفون است، به دنبال خواهد داشت و قهراً اين مكان‏ها، مشمول نظر و احاطه وجودى مخصوص آنها خواهد بود و ارواح مقدس آنان در اين مكان‏ها، حضور خاصى خواهند داشت. از اين‏رو، اگر بدن ميتى در اين مكان‏ها و در قرب آنها دفن شود، از بركات و نعمت‏هاى اين نظر و احاطه وجودى بهره خواهد برد و در نهايت در صورت صلاحيت براى اين استفاده و بهره‏ورى، ارواح آنها نيز از اين بركات بهره‏مند خواهند شد.(6)

خاك گور از مرد هم يابد شرف‏
 
تا نهد بر گور او دل روى و كف‏

خاك از همسايگى جسم پاك‏
 
چون مشرف آمد و اقبال ناك‏ 7
 

(1) حر عاملى، وسائل الشيعه، ج 2، ص. 838
(2) همان، ص. 828
(3) همان، ص. 845
(4) امام صادق (ع) در روايتى مى‏فرمايد: «قسم به خداى متعال مردگان رفتن شما را [بر سر قبورشان‏] مى‏دانند و با حضور شما مسرور مى‏شوند و با شما انس مى‏گيرند و بهره‏مند مى‏شوند.» (وسائل الشيعه، ج 2، ص 878)
(5) مثنوى معنوى، دفتر سوم، ابيات 4764-. 4769
(6) ر. ك: عروج روح، صص 71- 76 معاد يا بازگشت به سوى خدا، ج 1، صص 243-. 259
(7) مثنوى معنوى، دفتر ششم، ابيات 3008 و. 3009

پرسمان