توسل به مردگان در منابع اهل سنت

پاسخ:

برای پاسخ به سوال فوق به مقدمات و نتیجه آن توجه کنید:

مقدمه اول: اعتبار و حجیت سیره سلف صالح

 یکی از منابع اجتهادی سلفیه، سیره سلف صالح است. در نگاه آنها، سلف صالح که شامل سه قرن اول اسلامی است، بهترین و خیر القرون است. این برهه از زمان در دیدگاه آنها افرادی زیسته اند که به شدت به سنت رسول خدا _{صلی الله علیه وآله} متعصب بودند. آنها عالم ترین مردمان به اقوال و احوال رسول الله _{صلی الله علیه و آله} هستند. ابن تیمیه به عنوان سردمدار سلفیه در این باره می گوید:

«… وَبِهَذَا یَتَبَیَّنُ أَنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِأَنْ تَکُونَ هِیَ الْفِرْقَةُ النَّاجِیَةُ أَهْلُ الْحَدِیثِ وَالسُّنَّةِ…. فَمَا کَانَ مِنْ مَعَانِیهَا مُوَافِقًا لِلْکِتَابِ وَالسُّنَّةِ أَثَبَتُوهُ ؛ وَمَا کَانَ مِنْهَا مُخَالِفًا لِلْکِتَابِ وَالسُّنَّةِ أَبْطَلُوهُ…»

«و با این نکته روشن می شود که محق ترین مردم به اینکه فرجه اهل نجات باشد، اهل حدیث و سنت هستند. کسانی که هیچ کسی که از تبعیت متعصبانه کنند ندارند مگر رسول خدا صلی الله علیه و آله… صحابه و تابعین [به قرن اول اسلامی] هر حدیثی که موافق با کتاب سنت باشد، آن را ثبت و حفظ کرده اند و هر موردی که مخالف کتاب و سنت باشد باطل کرده اند».

ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، مجموع الفتاوى، ج 3، ص: 347، محقق: أنور الباز و عامر الجزار، ناشر: دار الوفاء، چاپ سوم، 1426 هـ / 2005 م، 37 جلد

قبل از ابن تیمیه، تیمی اصفهانی در شرح عقیده اهل سنت می نویسد:

«… ولیس العلم بکثرة الروایة، وإنما هو الاتباع، والاستعمال. یقتدى بالصحابة، والتابعین وإن کان قلیل العلم، ومن خالف الصحابة والتابعین فهو ضال، وإن کان کثیر العلم…»

علم و دانش به کثرت روایت نیست بلکه فقط به تبعیت و عمل کردن است. کسی که اهل سنت است به صحابه و تابعین اقتدا می کند هر چند خود علم کمی داشته باشد و هر کسی که مخالفت صحابه و تابعین بکند، گمراه است هر چند علم زیادی داشته باشد.

تیمی اصفهانی، ابوالقاسم اسماعیل بن محمد، الحجة فی بیان المحجة وشرح عقیدة أهل السنة، ج 2، ص: 469، ریاض، دار الرایة،1419 هـ – 1999 م، دو جلد

بر این اساس سیره سلف صالح شامل سیره صحابه و تابعین تا سه قرن اول اسلامی، یکی از مهم ترین منابع کشف و فهم ادله شرعی و دینی در نزد سلفیه است. لذا برای یافتن سنت و یا بدعت بودن یک فعل و رفتار، باید به روایات و اعمال آنها مراجعه کنیم.

مقدمه دوم: موارد متعدد استغاثه و توسل به قبور در نزد سلف صالح

در این قسمت به موارد متعددی از توسل و تبرک صحابه و تابعین بزرگ به قبول اشاره می کنیم و از خلال آن جواز توسل و تبرک به قبور را ثابت می کنیم:

یک: توسل ابوایوب انصاری به قبر رسول الله _{صلی الله علیه و آله}

ابوایوب انصاری از بزرگ ترین صحابه رسول الله _{صلی الله علیه و آله} است. در جلالت و بزرگی او همین بس که در بسیاری از جنگ های رسول خدا _{صلی الله علیه و آله} شرکت داشته است. شیعه و اهل سنت هر دو این صحابه را فردی جلیل القدر و عادل و باتقوا می دانند.

حاکم نیشابوری در مستدرک خود بر صحیح بخاری و مسلم روایتی از این صحابه معروف آورده است که سند آن بر اساس معیارهای رجالی بخاری و مسلم نیشابوری نیز صحیح است. این امر مورد تایید ذهبی نیز واقع شده است. او از داود بن ابی صالح روایت می کند:

« 8571 – حدثنا أبو العباس محمد بن یعقوب ثنا العباس بن محمد بن حاتم الدوری ثنا أبو عامر عبد الملک بن عمر العقدی ثنا کثیر بن زید عن داود بن أبی صالح قال : أقبل مروان یوما فوجد رجلا واضعا وجهه على القبر فأخذ برقبته و قال : أتدری ما تصنع ؟ قال: نعم فأقبل علیه فإذا هو أبو أیوب الأنصاری _{رضی الله عنه} فقال : جئت رسول الله _{صلى الله علیه و سلم} و لم آت الحجر سمعت رسول الله _{صلى الله علیه و سلم} یقول : لا تبکوا على الدین إذا ولیه أهله و لکن ابکوا علیه إذا ولیه غیر أهله. هذا حدیث صحیح الإسناد و لم یخرجاه. تعلیق الذهبی قی التلخیص : صحیح»

داود بن ابوصالح روایت می کند: مروان روزی وارد شد و مشاهده کرد که مردی صورت خود را روی قبر رسول الله _{صلی الله علیه و آله} قرار داده است! مروان گریبان او را گرفت و گفت: ای مرد می دانی چه می کنی؟ آن مرد صورت روی مروان نمود و معلوم شد که ابوایوب انصاری است. ابوایوب گفت: نزد رسول الله _{صلی الله علیه و آله} آمدم و نزد سنگ نیامدم! از رسول خدا شنیدم که مى گفت: بر دین گریه نکنید آنگاه که اهلش رهبرى آن را دارد، آنگاه گریه کنید که نااهل بر آن ولى و سرپرست باشد.

نیشابوری، محمد بن عبدالله، ابو عبدالله، المستدرک على الصحیحین، ج4، ص: 560، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1411 – 1990، تحقیق : مصطفى عبد القادر عطا، 4 جلد

به تصویر سند در زیر مراجعه کنید:

درباره روایت مورد بحث گفتنی است:

 یک: عبارت« واضعا وجهه على القبر» نشان از توسل و تبرک ابوایوب انصاری به قبر رسول الله _{صلی الله علیه و آله} دارد. گذاشتن صورت بر روی قبر نمود واضح و بارز ابراز وابستگی و نیاز و محبت به صاحب قبر است.

دو: مروان بن حکم این توهم را داشت که این حرکت نهادن صورت روی قبر، دارای منع و در تنافی با توحید است. لذا او به زعم باطل خود در صدد برخورد سخت و خشن با این عمل برآمد که با پاسخ محکم ابوایوب مواجه شد.

سه: پاسخ ابوایوب مبنی بر اینکه او نزد رسول الله _{صلی الله علیه و آله} آمده است نه فقط یک سنگ و قبر! نشان می دهد که در اندیشه مروان_ و به تبع آن وهابیت زمان ما_ رسول الله _{صلی الله علیه و آله} بعد از وفات، دیگر اثر در این دنیا ندارد و لذا عنایت و توجه و توسل به او امری لغو و ممنوع است.

دو: توسل و استغاثه محمد بن منکدر به قبر رسول الله _{صلی الله علیه و آله}

«محمد بن مُنکَدِر» از بزرگ ترین تابعین و راویان حدیث نزد اهل سنت است. صحاح سته همگی حدود 200 روایت از او نقل کرده اند. او از صحابه ای مثل ابوهریره، عبدالله بن عباس، جابر بن عبدالله انصاری، انس بن مالک، عائشه و … روایت نقل کرده است.

بزرگانی مثل شعبی [پدر علم رجال در نزد اهل سنت]، معمر، سفیان بن عیینه و سفیان ثوری و مالک بن انس که همگی از بزرگ ترین محدثین و فقهای اهل سنت هستند، از او روایت اخذ و نقل کرده اند. ذهبی در شرح حال او گفته:

«… قال ابن عیینة: کان من معادن الصدق، یجتمع إلیه الصالحون. وقال الحمیدی: ابن المنکدر حافظ. وقال البخاری: سمع من عائشة. وقال مالک: کان سید القراء. قلت مجمع على ثقته وتقدمه فی العلم …»

«… ابن عیینه می گوید: محمد بن منکدر معدن صدق و راستی بود! و انسان های صالح و با تقوا اطراف او جمع می شدند! حمیدی می گوید: ابن منکدر حافظ در حدیث است [کسی که بن سنن رسول الله _{صلی الله علیه و آله} احاطه دارد و یک صد هزار حدیث با اختلافات و اسناد آن، حفظ باشد].

 بخاری [بزرگ ترین محدث و راوی اهل سنت و صاحب صحیح بخاری] می گوید: او از عائشه نیز حدیث شنید!

مالک بن انس [ از بزرگ ترین فقها و علما و امام فرقه مالکیه از مذاهب اربعه] درباره او می گوید: او سید قراء بود [ گروهی معروف در علوم قرآنی]

ذهبی [در جمع بندی اقوال] می گوید: همه امت در ثقه و مورداعتماد بودن و تقدم او در علم و دانش اجماع کرده اند».

ذهبی، محمد بن أحمد بن عثمان، تذکرة الحفاظ، ج 1، ص: 95، تحقیق: زکریا عمیرات، دار الکتب العلمیة بیروت-لبنان، چاپ اول، 1419، چهار جلد

به تصور سند در زیر مراجعه کنید.

نتیجه آنکه ابن منکدر از بزرگ ترین راویان، علما، حفاظ و محدثین بزرگ اهل سنت و تابعی بسیار بزرگ است.

 علمای اهل سنت در شرح حال این راوی و تابعی بزرگ آورده اند:

«قرأنا على أبی غالب وأبی عبدالله ابنی البناء عن أبی الحسن بن مخلد أنا أبو الحسن بن خزفة أنا محمد بن الحسین بن محمد نا بن أبی خیثمة نا مصعب بن عبدالله حدثنی إسماعیل بن یعقوب التیمی قال: کان محمد بن المنکدر یجلس مع أصحابه قال فکان یصیبه صمات فکان یقوم کما هو حتى یضع خده على قبر النبی _{صلى الله علیه وسلم} ثم یرجع فعوتب فی ذلک فقال إنه یصیبنی خطرة فإذا وجدت ذلک استغثت بقبر النبی _{صلى الله علیه وسلم.} وکان یأتی موضعا من المسجد فی السحر یتمرغ فیه ویضطجع فقیل له فی ذلک فقال إنی رأیت رسول الله _{صلى الله علیه وسلم} فی هذا الموضع أراه قال فی النوم».

اسماعیل بن یعقوب تیمی می گوید: محمد بن منکدر با اصحاب خود می نشست. او را بیماری که باعث می شد زبانش بند بیاید، می گرفت به همین علت او برمی خواست و با همان حال مریضی، گونه اش را بر قبر مبارک رسول خدا _{صلی الله علیه و آله} قرار می داد و سپس بر می گشت. اطرافیانش او را به خاطر این کار سرزنش می کردند، به آنها گفت: همانا مرا تکان های شدید [بیماری شبیه صرع و یا تشنج شدید] فرا می گیرد وقتی که این حالت را در خودم احساس می کنم، به قبر رسول الله _{صلی الله علیه و آله} استغاثه می کنم و پناه می برم!

محمد بن منکدر در سحر ها قسمتی از مسجد النبی _{صلی الله علیه و آله} می آمد و بدن خود را به آن قسمت می مالید و در آن قسمت به پهلو دراز می کشید. اطرافیان سبب این کار را از او جویا شدند. او گفت: من رسول خدا _{صلی الله علیه و آله} را در این قسمت از مسجد در خواب دیدم!

ابن عساکر، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله، تاریخ مدینة دمشق، ج 56، ص: 50 و 51، دار الفکر، بیروت، لبنان، 1995، 70 جلد

به تصویر سند در زیر مراجعه کنید.

سه: توسل ابن خزیمة استاد توحید اهل سنت به قبر امام رضا _{علیه السلام}

ابن خزیمة(متوفی/311هجری قمری) امام اهل حدیث، فقیه بزرگ، مجتهدی با عظمت نزد اهل سنت است. او با نوشتن بیش از صد و چهل کتاب بالاخص «صحیح ابن خزیمة» عظمت علمی خود را به رخ همگان کشید.

 ابن خزیمة استاد عقاید اهل سنت به ویژه در مباحث توحیدی است. یکی از مهم ترین کتاب های حدیثی و علمی اهل سنت یعنی«التوحید وإثبات صفة الرب» توسط او به رشته تحریر در آمده است. ابن حجر عسقلانی در شرح حال این متخصص حدیث و توحید می نویسد:

«…خرجنا مع إمام أهل الحدیث أبی بکر بن خزیمة وعدیله أبی علی الثقفی مع جماعة من مشائخنا وهم إذ ذاک متوافرون إلى زیارة قبر علی بن موسى الرضی بطوس قال فرأیت من تعظیمه یعنی بن خزیمة لتلک البقعة وتواضعه لها وتضرعه عندها ما تحیرنا»

«… با ابوبکر بن خزیمة امام اهل حدیث و همتای او(در جایگاه علمی) ابوعلی ثقفی به همراه جماعتی از مشایخ و بزرگان از شهر خارج شدیم چون آنها به شدت اشتیاق زیارت قبر علی بن موسی الرضا علیه السلام در طوس را داشتند. راوی می گوید: از ابن خزیمة چنان تعظیم و تواضعی نسبت به آن بقعة (مبارکه) و تضرع در نزد آن قبر (شریف) دیدم که حیرت زده گشتیم!

ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج7، ص: 339، دار الفکر – بیروت، الطبعة الأولى ، 1404 – 1984، 14 جلد

به تصویر سند در زیر مراجعه کنید.

تضرع، تواضع و تعظیم قبور از مظاهر بارز توسل به آن است. اگر مطلق تواضع و تعظیم و تضرع نسبت به قبر شرک باشد، پس باید گفت استاد بزرگ توحید اهل سنت مشرک است! و این امر را کسی از اهل سنت نمی تواند پایبند بدان باشد.

چهار: توسل ابن حبان بستی به قبر امام رضا _{علیه السلام}

ابن حبان بستی از محدثین، مورخین و علمای بزرگ رجالی اهل سنت است. شرح حال در زیارت امام رضا _{علیه السلام} و توسل به قبر او برای حل مشکلات معروف است. او در کتاب الثقات خود در شرح حال امام رضا _{علیه السلام} می نویسد:

 « وقبره بسناباذ خارج النوقان مشهور یزار بجنب قبر الرشید قد زرته مرارا کثیرة وما حلت بی شدة فی وقت مقامى بطوس فزرت قبر على بن موسى الرضا _{صلوات الله على جده وعلیه} ودعوت الله إزالتها عنى إلا أستجیب لی وزالت عنى تلک الشدة وهذا شیء جربته مرارا فوجدته کذلک أماتنا الله على محبة المصطفى وأهل بیته _{صلى الله علیه و سلم الله علیه وعلیهم أجمعین}»

قبر او در سناباد در کنار قبر هارون الرشید خارج از نوقان مشهور است و زیارت می شود. من به دفعات قبر ایشان را زیارت کرده ام. زمانی که در طوس بودم، هر مشکلی بریم رخ می داد، قبر علی بن موسی الرضا علیه السلام  را ـ که درود خدا بر جدش و خودش باد ـ زیارت می کردم و بری برطرف شدن مشکلم دعا می کردم و دعایم مستجاب و مشکلم حل می شد. این کار را به دفعات تجربه کردم و جواب گرفتم.خداوند ما را بر محبت مصطفی و اهل بیتش ـ که درود خدا بر او اهل بیتش باد ـ بمیراند

تمیمی بستی، محمد بن حبان بن احمد، الثقات، ج8، ص: 457، دار الفکر، الطبعة الأولى ، 1395 – 1975، تحقیق : السید شرف الدین أحمد، عدد الأجزاء : 9

به تصویر سند در زیر مراجعه کنید.

نتیجه گیری: جواز و رجحان استغاثه و توسل به قبور اولیای الهی

اگر استغاثه به قبر و تبرک از قبر مطهر رسول الله _{صلی الله علیه و آله} شرک باشد، چرا ابو ایوب انصاری، محمد بن منکدر، ابن حبان و ابن خزیمه و … برای رفع بیماری و برآورده شدن حاجات خود انجام می داده اند؟ آیا اهل سنت می توانند به این  صحابه و علما، فقها، حافظین و محدثین بزرگ که در نزد آنها معدن صدق و راستی هستند، اتهام شرک و قبر پرستی و … وارد کنند؟

عجیب این است که محمد بن منکدر این حافظ و راوی بزرگ با این توجیه که در خواب رسول خدا _{صلی الله علیه و آله} را در موضعی از مسجد دیده است، بدان قسمت، تبرک می کند و صورت خود را به آن مکان می مالد!

چرا وهابیت خبیث به عمل شیعیان در تبرک به آثار اولیای الهی مثل قدمگاه ائمه _{علیهم السلام} و یا قبول امام زادگان شریف و عالم ایراد می گیرند! در حالی که این قبور مکان هایی حقیقی از وجود و آثار اولیای الهی است.