تعریف حقوق در لغت و اصطلاح

واژه حقوق داراى معانى مختلفى است كه برخى آن‏ها عبارت‏ اند از:

1. حقوق جمع حق يعنى راستى‏ها، بهره‏ ها، مواجب، اموال و…،1 همين معنا در علم حقوق و فقه درمورد امتياز و قدرتى كه يك فرد در مقابل ديگران در زندگى اجتماعى دارد و از آن مى‏تواند استفاده كند، كاربرد فراوان دارد، مانند حق آزادى، حق مالكيت، حق رأى حق قصاص و… حقوق در اين معنا معادل كلمه انگليسى‏Rights مى‏باشد. 2

2. يكى ديگر از معانى حقوق عبارت است از مجموع قواعد الزامى حاكم بر روابط افراد جامعه. طبق اين تعريف، حقوق مجموع مقرراتى است كه بر اشخاص از اين جهت كه دراجتماع هستند حكومت مى‏كند. 3

اين معنا از حقوق را حقوق‏دانان با توجه به جايگاه آن، روش استنباط و منابع و مبانى احكام قانونى، به صور گوناگون تعريف كرده‏اند، ولى در هر حال خصايص و ويژگى‏هاى يك قاعده حقوقى يعنى الزام، ضمانت اجرا، كلى و عمومى، و قيد روابط اجتماعى در همه آن‏ها لحاظ شده‏است، لذا قواعدى كه الزامى نباشند مثل توصيه‏هاى اخلاقى يا مباحات و مكروهات و مستحبات شرعى و عرف و عاداتى كه مربوط به نظم و تنظيم روابط اجتماعى نباشند چون داراى خصايص قاعده حقوقى نمى‏باشند جزء آن قواعد محسوب نمى‏ شوند.

3. از معانى ديگر حقوق، علم حقوق است، در كتاب كليات حقوق مى‏خوانيم:

حقوق مانند سياست و جامعه‏ شناسى و اقتصاد از مصاديق علوم اجتماعى است و عنوان علم حقوق درباره آن به كار برده مى‏شود. 4 از آن جاى كه حقوق از روابط اجتماعى انسان ونياز ها وتكاليف متقابل صحبت مى‏كند. شناسايى نيازها و روابط ناشى از آن‏ها در زندگى اجتماعى انسان علمى را تشكيل مى‏دهد به نام حقوق، پس حقوق يك علم انسانى و يك علم اجتماعى است، كه از جهان دانش به مرحله عمل مى‏تواند درآيد. مرز بين علم و عمل اين علم، مرز بين علم حقوق و فن حقوق است. [[5

بنابراين علم حقوق مانند هر علم ديگرى داراى ويژگى‏ها، تاريخ، فلسفه، هدف، روش، منابع و مبانى مخصوص به خود دارد.

پى نوشت:

1 فرهنگ معين، ج 1، ص. 1364

2 رضا علومى، كليات حقوقى، ص. 3

3 ناصر كاتوزيان، مقدمه علم حقوق، ص. 1

4 رضا علومى، كليات حقوق، ص. 7 [[4

5 محمدجعفر جعفرى لنگرودى، مقدمه عمومى علم حقوق، ص. 13

پرسمان/