اینکه کسی بمیرد و تجربه ای از مرگ داشته باشد در دنیای عجیب ما رخ داده است اما این تجربه نصیب هرکسی نخواهد شد ، اکثر افرادی که روح خود را از دست می دهند هرگز به این دنیا باز نخواهند گشت تا از سفر آخرت خود حرف بزنند ، در کل تجربه نزدیک به مرگ زمانی رخ می‌دهد که فرد علائم حیاتی خود را از دست می‌دهد، اما پس از احیاء، اتفاق‌هایی که اطرافش افتاده را به یاد می‌آورد. این پدیده در مستندات باستانی هم گزارش شده است. در آثار مکتوب به جا مانده از فلاسفه یونان باستان حکایت‌هایی از تجربه نزدیک به مرگ وجود دارد. جالب است بدانید حدود ۹ میلیون آمریکایی تجربه‌ای نزدیک به مرگ داشته‌اند. چنین آماری دانشمندان را انگشت‌به‌دهان گذاشته که در زمان تجربه نزدیک به مرگ، چه اتفاقی در مغز می‌افتد. به همین دلیل در ادامه با هم می‌بینیم تجربه نزدیک به مرگ چیست و علم پیشرفته امروز تا چه اندازه از این پدیده پرده برداشته است؟
تجربه نزدیک به مرگ چیست؟
تجربه نزدیک به مرگ پدیده رایجی نیست. با این حساب ابتدا اجازه دهید تعریفی از این پدیده داشته باشیم. تجربه نزدیک به مرگ به حالتی گفته می‌شود که فرد برای مدت بسیار کوتاهی به لحاظ بالینی می‌میرد و و قلب وی از تپش باز می‌ایستد. به رغم اینکه تمامی علائم حیاتی فرد از بین می‌رود، شخص بعد از احیاء، ادعا می‌کند که در طول مدتی که علائم حیاتی نداشته، هوشیار بوده و اتفاق‌های اطراف را درک می‌کرده است. با این حال توضیح‌های فیزیکی و نوروبیولوژیکی، توضیح محکمه‌پسندی برای تجربه نزدیک به مرگ تاکنون مطرح نکرده است. برخی از پزشکان تجربه نزدیک به مرگ را توهمی می‌دانند که فرد به دنبال کمبود اکسیژن احساس می‌کند.
افرادی که تجربه نزدیک به مرگ برای آن‌ها پیش آمده، مدعی هستند که در این حالت، احساس آرامش داشته‌اند. این افراد این احساس را به عبور از تونلی تاریک به سمت روشنایی تشبیه می‌کنند. در این حالت اتفاق‌های خوشی که در زندگی با آن‌ها روبه‌رو شده‌اند را دوباره احساس می‌کنند. تجربه نزدیک به مرگ، اتفاقی نسبتاً نادر است. این اتفاق برای افرادی که ضربه‌مغزی یا ایست‌قلبی داشته‌اند بیشتر رخ می‌دهد. همان‌گونه که اشاره کردیم تجربه نزدیک به مرگ از دوران باستان تا امروز گزارش شده است. با این حال افزایش آگاهی انسان‌ها و پیشرفت جوامع بشری، باعث شده تا در چند دهه اخیر آمار‌های بیشتری از این پدیده را ببینیم. به همین دلیل در ۴ دهه اخیر، دانشمندان بیشتری سرگرم پرده‌برداری از راز‌های تجربه نزدیک به مرگ شده‌اند. جالب اینجاست به‌رغم نزدیک به نیم‌سده تحقیقات گسترده، محققین هنوز دقیقاً نمی‌دانند در تجربه نزدیک به مرگ چه اتفاقی می‌افتد.
پس از مرگ چه اتفاقی می‌افتد؟
این پرسش بیشتر از ۳۴،۰۰۰ سال است که ذهن بشر را به خود مشغول کرده. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد انسان‌های قدیم در گوشه‌و‌کنار دنیا به همراه مردگان خود، مایحتاج زندگی و لوازم زینتی خاک می‌کردند. با این امید که در دنیای پس مرگ این لوازم به کار مردگان بیاید. به لحاظ علمی اولین تحقیقات مکتوب درباره تجربه نزدیک به مرگ به سده ۱۸ میلادی باز می‌گردد.
در سال ۱۷۴۰ میلادی، پزشکی با نام پیِیر ژان مونچاکس (Pierre-Jean du Monchaux)، احوال مریضی را گزارش می‌کند که پس از خونریزی شدید، بی‌هوش می‌شود. این بیمار پس از به هوش آمدن مدعی شد که به طرف نور درخشانی می‌رفته است. در گزارش این پزشک اشاره شده که بیمار تاکید داشته تاکنون هرگز احساسی به خوبی لحظه‌هایی که به سوی نور می‌رفته در زندگ خود تجربه نکرده است. دکتر ژان مونچاکس از دست‌دادن بیش‌از‌حد خون را دلیل ایجاد این احساس در بیمار می‌دانست.
اصطلاح تجربه نزدیک به مرگ، اولین بار در کتاب زندگی پس از زندگی، نوشته ریموند موودی (Raymond Moody)، ابداع شد. او در این کتاب تجربه نزدیک به مرگ را از زبان افرادی که این اتفاق برای آن‌ها افتاده با عنوان، احساس آرامش، عشق، ملاقات با عزیزان از دست‌رفته و رسیدن به مرحله‌ای که جایی برای بازگشت ندارد، توضیح داده است.
توضیح مرگ به لحاظ پزشکی کار چندان سختی نیست. توقف تپش قلب، مرگ فرد را به دنبال دارد. توقف قلب می‌تواند در اثر تصادف در خیابان، نبرد در میدان جنگ یا عفونت ناشی از بیماری صورت بگیرد. از آنجایی که قلب تعامل مستقیمی با ارگان‌های حیاتی مانند ریه و مغز دارد، توقف تپش قلب، باعث از کارافتادن این ارگان‌ها می‌شود. در این بین همان‌گونه که می‌دانید روش‌هایی برای احیا قلب وجود دارد. تنفس دهان‌به‌دهان و فشار قفسه سینه، قلب را به تپش وا می‌دارد. به لطف این روش‌ها، قلب افرادی که از تپش ایستاده دوباره به کار می‌افتد. در این بین نقش دستگاه‌های پیشرفته پزشکی برای کمک به احیاء بیمار را نیز نباید فراموش کرد.
جالب است بدانید پزشکان آینده درخشانی برای احیاء بیماران می‌بینند. پس از اینکه قلب از توقف ایستاد، سلول‌های بدن سریعاً از بین نمی‌روند. در سال ۲۰۱۹ تحقیقات جالبی مشخص کرد پس از ۱۰ ساعت از مرگ یک خوک، می‌توان فعالیت مغز را زنده نگه داشت. به عبارت دیگر حتی اگر تمامی نشانه‌های حیات از بین برود، باز هم سلول‌های مغزی که از اکسیژن محروم بوده‌اند، ساعت‌ها زنده می‌مانند. چه بسا بتوان حیات سلول‌های مغزی را برای چندین روز ادامه داد. به این ترتیب می‌توان گفت در آینده احتمال بیشتری وجود دارد فردی که جان خود را از دست داده را احیاء کرد. یا اینکه دست کم سلول‌های مغزی وی را برای مدت بیشتری زنده نگه داشت.
خروج از کالبد و معلق‌ماندن در هوا
برخی از افرادی که تجربه نزدیک به مرگ داشته‌اند، مدعی هستند از کالبد خارج شده‌اند و در هوا معلق‌مانده‌اند. این افراد درواقع بدن خود را از فاصله‌ای نزدیک مشاهده کرده‌اند. افرادی نیز هستند که ادعا می‌کنند در این حالت، تمامی لحظه‌های مهم زندگی از جلوی چشم آن‌ها گذشته است. بعضی از این لحظه‌ها به دوران کودکی فرد مربوط می‌شود. این لحظه‌ها را در حالت عادی به خاطر نمی‌آوریم. با این حال در تجربه نزدیک به مرگ، واضح و روشن یادآوری می‌شود.
خروج از کالبد نیز یکی دیگر از اتفاق‌هایی است که علم تاکنون توضیح قانع‌کننده‌ای برای آن نداشته. گزارش‌های زیادی وجود دارد که بر اساس آن‌ها افرادی مدعی‌اند در تجربه نزدیک به مرگ، از کالبد خود خارج شده‌اند. جالب اینجاست در بعضی از این گزارش‌ها، افراد اتفاق‌هایی که در این حالت برای بدن آن‌ها می‌افتاده را با جزئیات بسیار دقیق به یاد می‌آورند. در یکی از این گزارش‌ها، تجربه نزدیک به مرگ برای فردی بر اثر استفاده بیش‌از‌حد مواد مخدر اتفاق می‌افتد.
این فرد پس از احیاء و بازگشت به زندگی، مدعی می‌شود از کالبد خود خارج شده و بدنش را در آن لحظه‌های حساس از فاصله چند قدمی مشاهده می‌کرده است. جالب است بدانید در آشفتگی که استفاده مواد بیش‌از‌حد مخدر برای اطرافیان این فرد به دنبال داشته، مقداری سس گوجه‌فرنگی از دست یکی از اطرافیان روی این فرد می‌ریزد. این شخص صحنه ریختن سس را پس از بازگشت از تجربه نزدیک به مرگ کاملاً به خاطر داشت.آگاه‌بودن از وضعیت جسمی و مشاهده کالبد بیرون از بدن، اتفاق رایجی در تجربه نزدیک به مرگ است. در میان ۱۰۱ بازمانده از تجربه نزدیک به مرگ، ۶۰ درصد آن‌ها خاطره‌های واضحی از این اتفاق به یاد داشتند.
تجربه نزدیک به مرگ از دیدگاه علم
در اینکه تجربه نزدیک به مرگ وجود دارد، هیچ شکی نیست. این تجربه مرموز تغییرات روانشناسی و روحی چشمگیری را در فرد ایجاد می‌کند. افرادی که با این تجربه روبه‌رو شده‌اند، احساس همدردی بیشتری با اطرافیان دارند و کمتر نگران مال‌اندوزی هستند. این سکه روی دیگری هم دارد و گاهی اوقات نیز تجربه نزدیک به مرگ احساسات ناخوشایندی برای فرد به دنبال دارد.
احساس وحشت، تنهایی و خشم در بعضی از این افراد ایجاد می‌شود. اینجاست که محققین روانشناس و عصب‌شناسان به فکر کسب اطلاعات بیشتری درباره این پدیده افتاده‌اند. تجربه نزدیک به مرگ حتی نظر فلاسفه معاصر را هم به خود جلب کرده است. برای نمونه جان مارتین فیشر (John Martin Fisher)، یکی از فلاسفه دانشگاه کالیفرنیا، مدعی است شباهت‌های میان جهانی که در آن زندگی می‌کنیم و قلمرو دنیای دیگر در تجربه نزدیک به مرگ نادیده گرفته می‌شود. به گفته این فیلسوف برجسته، از قرار معلوم بیشتر انسان‌ها درک یکسانی از تجربه نزدیک به مرگ ندارند.
از طرف دیگر نقطه‌های نظر‌های کوین نلسون (Kevin Nelson)، عصب‌شناس مرکز پزشکی کنتاکی را داریم. این دانشمند برجسته تجربه نزدیک به مرگ را رویدادی پیچیده می‌داند. اما نلسون مدعی است بسیاری از اتفاق‌هایی که در تجربه نزدیک به مرگ رخ می‌دهد را در شرایطی که بدن انسان در خطر نیست نیز شاهد هستیم. برای نمونه غش‌کردن احساسی همانند تجربه نزدیک به مرگ را در فرد ایجاد می‌کند، بدون اینکه بدن وی در معرض خطر مرگباری قرار داشته باشد.
به گفته کوین نلسون، بسیاری از نشانه‌های تجربه نزدیک به مرگ مانند نوری که انتهای تاریکی دیده می‌شود را می‌توان به وضعیت دوگانه هوشیاری نسبت داد. یکی از مراحل خواب که با نام حرکت تند چشم (REM) در خواب شناخته می‌شود، دستگاه عصبی را فعال می‌کند. به همین دلیل نیز ممکن است فرد در وضعیت دوگانه هوشیاری، احساس کند که نوری را در انتهای تاریکی می‌بیند. احساس شادی که تجربه نزدیک به مرگ به دنبال دارد نیز ممکن است به دلیل کاهش جریان خون و اکسیژن در بدن فرد ایجاد شود. در این شرایط مغز برای زنده‌ماندن تلاش می‌کند. این احساس، حالتی شادی‌مانند را برای فرد به دنبال دارد.
بعضی از دانشمندان معتقدند آگاهی و هوشیاری فرد پس از ازکارافتادن مغز همچنان ادامه می‌یابد. در حال حاضر ابزار کافی برای مشخص‌کردن بقای آگاهی و هوشیاریِ مغز پس از مرگ وجود ندارد. به همین دلیل انتظار می‌رود پیشرفت فناوری، پرده‌های بیشتری از راز تجربه نزدیک به مرگ بردارد.
مرگ از نگاه بیماران
کریستوفر کِر (Christopher Kerr)، مدیرعامل یکی از بیمارستان‌های درجه‌یک آمریکا، مردن را تناقضی پیچیده می‌داند. به گفته وی، بدن بیمار به لحاظ جسمی در حال نابودی است، اما به لحاظ روحی کاملاً احساس سرزندگی می‌کند. کِر و همکارانش بررسی جالبی بر روی ۱۵۰۰ بیمار با تجربه نزدیک به مرگ انجام دادند. بر اساس این تحقیقات مشخص شد نزدیک به ۹۰ درصد از بیماران رویا‌های واضحی از عزیزان از دست‌رفته یا زنده خود دیده‌اند. هر چقدر که بیمار بیشتر نزدیک به مرگ باشد، بیشتر رویای عزیزان خود را می‌بیند. با این حال افرادی هم هستند که رویا‌های ناراحت‌کننده‌ای در تجربه نزدیک به مرگ گزارش کرده‌اند.
سوداگران تجربه نزدیک به مرگ
به رغم اطلاعات گسترده‌ای که از تجربه نزدیک به مرگ داریم، این وضعیت هنوز در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است. تجربه نزدیک به مرگ بین علم و اعتقادات شخصی در شرایطی سرگردان قرار گرفته است. اینجاست که سوداگران فرصتی برای زراندوزی از این تجربه خاص پیدا می‌کنند. برای نمونه می‌توان به کتاب «بهشت واقعی است» (Heaven Is For Real)، اشاره کرد. این کتاب در سال ۲۰۱۰ منتشر شده است.
در این کتاب داستان پسرکی را می‌خوانیم که به دنبال یک عمل جراحی با تجربه نزدیک به مرگ مواجه می‌شود. پسرک تجربه خود از این اتفاق را برای پدرومادرش تعریف می‌کند. این کتاب در یک چشم به‌هم‌زدن به فروشی حدود ۱۱ میلیون نسخه رسید. در سال ۲۰۱۴ نیز نسخه‌ای سینمایی از آن ساخته شد. آثار تجاری از این دست در چند سال اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند. این آثار به لحاظ علمی پشتوانه‌ای ندارند و تجربه نزدیک به مرگ را به وسیله‌ای برای سودآوری جلوه داده‌اند. دانشمندان و فیلسوفان نیز نقد‌های نافذی به این آثار وارد کرده‌اند. انتظار می‌رود این وضعیت در آینده نیز ادامه پیدا کند.
در مجموع باید گفت بدون شک با پیشرفت علم، پرده‌های بیشتری از تجربه نزدیک به مرگ برداشته خواهد شد. این شرایط به انسان‌های آینده کمک می‌کند در کنار آشنایی با تجربه نزدیک به مرگ، تعاملی آگاهانه با این پدیده داشته باشند.
